Hogeschool van Amsterdam

Onderwijs- en Innovatieplein

  1. Home
  2. Onderwijs ontwerpen
  3. Onderwijs ontwerpmethodieken

Blended onderwijs ontwerp methodieken

Het ontwerpen van onderwijs is een complex proces dat verschillende methodieken vereist om de leerervaring optimaal te structureren. Elke onderwijsontwerpmethodiek biedt unieke perspectieven en instrumenten om leerdoelen, didactische aanpak en leeractiviteiten effectief vorm te geven. In dit schema worden acht toonaangevende onderwijsontwerpmethodieken inzichtelijk gemaakt: Carpe Diem, het 4C/ID-model, Curriculum Kit, Blended Wave, ABC Learning Design, Integrated Course Design, Kaospilot en Student Learning & Instruction Map (SLIM). De kern van elke methodiek wordt kort uiteengezet, zodat docenten en onderwijskundigen snel een overzicht krijgen van welke aanpak het beste aansluit bij hun onderwijscontext. Dit overzicht helpt bij het maken van bewuste keuzes voor een onderwijsontwerpmethodiek.

Download hier de onderstaande afbeelding als PDF
8 onderwijs ontwerp methodieken

Het Carpe Diem-ontwerpmodel is oorspronkelijk bedoeld om online onderwijs te ontwerpen en ontwikkelen. Het leent zich echter ook uitstekend voor het ontwerpen en ontwikkelen van blended leren. Het maakt gebruik van rapid prototyping, waarbij je prototypes van leeractiviteiten ontwikkelt waardoor ze inhoudelijk relatief snel concreet worden. Het is daarnaast een snelle methodiek, gemiddeld ontwerp je een hele cursus van begin tot eind in twee dagen.

Het Carpe Diem-ontwerpmodel bestaat uit 6 stappen:

  1. Het ontwikkelen van een blauwdruk(groter geheel).
  2. Ontwikkel een storyboard waarin je het leerproces visueel maakt.
  3. Ontwikkel een prototype online (waarbij je een aantal online leeractiviteiten uitwerkt).
  4. Voer een reality check uit: laat collega’s het prototype testen, vergaar en verwerk feedback.
  5. Review je cursus en pas deze aan.
  6. Plan de volgende stappen

Sterke punten:

  • Leent zich uitstekend voor ontwerpen in teamverband. De werkvormen zijn gericht op samenwerken.

Zwakke punten:

  • Het kost redelijk wat tijd om dit goed te doen. Je moet er echt even voor gaan zitten.
  • Het is een methodiek over het ontwikkelen van onderwijs, maar het zegt niets over “goed” onderwijs. De inzet van evidence informed strategieën moeten zelf worden toegepast.

Aandachtpunten
Voor het Carpe Diem-ontwerpmodel is er commitment in tijd van docenten nodig, om er een paar dagen samen aan te werken. Daarnaast is het sterk aan te bevelen om te werken met een facilitator en/of onderwijsadviseur.

Bekijk onderstaande bronnen om snel aan de slag te gaan en meer informatie te verkrijgen.

Ontwikkeld door Gilly Salmon (2014)
Gebaseerd op: constructive alignment, rapid prototyping, agile working, e-tivities, 5 stage model & e-moderating

4C/ID staat voor Vier Componenten Instructie Ontwerp. Het is een ontwerpmodel, gebaseerd op cognitief-psychologische kennis over leren en probleem oplossen, dat te zien als een hulpmiddel om op een systematische manier onderwijs te ontwerpen voor complexe (beroeps)taken. Toepassing van het volledige model voor het inrichten van curricula is goed mogelijk, maar een onderwijsprogramma kan ook verbeteren wanneer alleen onderdelen van het model worden gebruikt.

4C/ID ontwerpmodel bestaat uit 10 stappen:

  1. Ontwerp leertaken.
  2. Ontwerp beoordelingsinstrumenten.
  3. Orden leertaken.
  4. Ontwerp ondersteunende informatie.
  5. Analyseer cognitieve strategieën.
  6. Analyseer mentale modellen.
  7. Ontwerp procedurele informatie.
  8. Analyseer cognitieve regels.
  9. Analyseer voorwaardelijke kennis.
  10. Ontwerp deeltaakoefening.

Sterke punten:

  • Geschikt voor complexe (beroeps)taken.

Zwakke punten:

  • Relatief complexe methodiek, en daardoor niet laagdrempelig.
  • Leent zich niet goed voor individueel ontwerpen.
  • Niet specifiek gericht op blended leren.

Aandachtpunten:
Voor het 4C/ID ontwerpmodel zijn ontwerpsessies in teamverband belangrijk. Begeleiding van een inhoudelijk ervaringsdeskundige is sterk aan te bevelen.

Bekijk onderstaande bronnen om snel aan de slag te gaan en meer informatie te verkrijgen.

Ontwikkeld door Jeroen van Merrienboer (1997)
Gebaseerd op: Cognitive Load Theory (CLT)

De Blended Learning Wave is een praktische ontwerpbenadering, die het verbinden van fysieke leeractiviteiten op een betekenisvolle manier verbindt met online leeractiviteiten. Het uitgangspunt is het visualiseren van een logisch leerpad langs verschillende locaties van leren, waardoor er als het ware een golfbeweging ontstaat. Door het leerpad te visualiseren, ontstaat vervolgens snel inzicht in verschillende aspecten, zoals kansen voor toetsen en vormen van interactie. De methode leent zich het best voor het ontwerpen van cursussen en leeractiviteiten.

Er zijn verschillende stappenplannen beschikbaar. Deze hanteren meestal het idee van backwards design, oftewel: starten met de beoogde uitkomsten in gedachten en dan terugwerken naar toetsing en leeractiviteiten.

  1. Kies een cursus die je gaat (her)ontwerpen. Houd de beoogde leeruitkomsten bij de hand.
  2. Doe eventueel een nul-meting: hoe is je huidige cursus opgezet qua leeractiviteiten en balans fysiek/online?
  3. Ontwikkel een cursusstructuur en werk deze uit op een storyboard.
  4. Visualiseer het leerpad van de student door een golfbeweging te ontwerpen. Dit geldt zowel voor leer- als toetsactiviteiten.
  5. Vraag om feedback van collega’s en studenten.

Sterke punten:

  • Laagdrempelig en relatief gemakkelijk op te zetten.
  • Makkelijk zelfstandig te gebruiken.
  • Stimuleert het goede gesprek over onderwijs.
  • Integratie van fysiek met online onderwijs staat centraal, waardoor de constructieve afstemming versterkt wordt.
  • Leidt vaak tot innovatie.

Zwakke punten:

  • Minder geschikt voor curriculumontwerp. Het kan dan snel onoverzichtelijk worden.
  • Het resultaat is een blauwdruk. Daarna moet nog flink ontwikkeld worden.

Aandachtspunten:
Het ontwerpen van de BL-Wave is het meest geschikt in groepen van 3-5 personen. Het is sterk aan te bevelen om een student mee te laten ontwerpen. Tijdens het ontwerpen zijn grote vellen papier en post-its nodig (kan ook digitaal). Begeleiding van een onderwijsadviseur is een sterke pré.

Bekijk onderstaande bronnen om snel aan de slag te gaan en meer informatie te verkrijgen.

Ontwikkeld door Sonja Wagenaar (2017)
Gebaseerd op: Constructive alignment, backwards design

De CurriculumKit HO is een praktisch kaartspel waarbij je met een team stap voor stap volgens achterwaarts ontwerp (backward design) van leeruitkomsten (leerdoelen) toegewerkt naar de toetsing en leeractiviteiten, waarbij stil wordt gestaan bij constructieve afstemming en visie. Dit wordt gedaan middels een canvas, duidelijke structuur en een flink aantal suggesties. Aan het einde van het spel heb je met je team samen geleerd, een blauwdruk voor het curriculum en inspiratie voor je lessen van morgen.

De CurriculumKit wordt gespeeld in 10 fasen, op basis van vooraf geformuleerde leeruitkomsten of leerdoelen:

  2. Toetsvormen ontdekken
  3. Emotie
  4. Kiezen toetsvormen
  5. Leeractiviteiten
  6. Werkvormen selecteren
  7. Concretiseren
  8. Constructieve afstemming
  9. Reflecteren
  10. Taken verdelen
  11. Afronden

Sterke punten:

  • Veel inspiratie.
  • Makkelijk te spelen.
  • Spelenderwijs, waardoor de tijd voorbijvliegt.
  • Gestructureerd, maar de vrijheid om daarvan af te wijken.
  • Behalve een blauwdruk werk je ook actief aan een gezamenlijke taal.

Zwakke punten:

  • Niet zo sturend in blended leren.
  • Vooral geschikt voor een periode of semester, waardoor meerdere ‘potjes’ nodig zijn voor een jaar of meer.

Aandachtspunten:
Het kaartspel is te spelen met 3-8 spelers, dus er zijn meerdere kits nodig als je met de opleiding aan de slag gaat. Het is belangrijk dat er een spelleider word gekozen, dit is bepalend voor het succes.

Bekijk onderstaande bronnen om snel aan de slag te gaan en meer informatie te verkrijgen.

Ontwikkeld door Vernieuwenderwijs (2020
Gebaseerd op: Constructive alignment, backwards design

De Arena Blended Connected (ABC) Learning Design methodiek is een 90-minuten durende ontwerpworkshop voor het ontwerpen van een cursus of opleidingsonderdeel. Kleine teams werken gezamenlijk aan het uitwerken van een leerreis op een visueel storyboard, waarbij ze vooraf geprinte kaarten met leeractiviteiten in een bepaalde volgorde leggen. Het uitgangspunt is het bereiken van je leerdoelen, door leeractiviteiten neer te leggen en keuzes te maken tussen wat je met en zonder technologie ondersteunt.

De ABC learning design bestaat uit 8 stappen:

  1. Workshop introductie.
  2. Samenvatten van de cursus in een Tweet.
  3. Analyseren van de huidige situatie in een spindiagram.
  4. Storyboarden van globale leeractiviteiten.
  5. Specificeren van leeractiviteiten.
  6. Toetsing selecteren.
  7. Analyseren van de nieuwe situatie in een spindiagram.
  8. Plenaire uitwisseling van de resultaten.

Sterke punten:

  • Relatief snelle methodiek. In circa 90 minuten kun je tot een blauwdruk komen, die je vervolgens zelf later kan gaan ontwikkelen.
  • Erg hands-on, actiegericht. Hoge energie,snelkookpan stijl.
  • Zet de student centraal, werkend vanuit de zogenaamde student journey.
  • Heeft een complete online variant, waarin docenten ook zelfstand (verder) kunnen werken aan hun ontwerp.

Zwakkle punten:

  • De nadruk ligt wat sterk op leeractiviteiten en werkvormen, zonder rekening te houden met bv. de fysieke onderwijsruimtes (al geldt dit ook voor andere methodieken).
  • Wat moeilijker om de workshop online uit te voeren, het kan wel maar niet helemaal optimaal.
  • Het is een valkuil om snel te gedetailleerd te gaan discussiëren, terwijl het vooral gaat om het uitwerken van het skelet van een cursusontwerp.

Aandachtspunten:
Om de workshop succesvol uit te voeren is er iemand nodig die daartoe is opgeleid. De workshop eist goede timemanagement en gedegen voorbereiding, zoals het printen van alle benodigde materialen.

Bekijk onderstaande bronnen om snel aan de slag te gaan en meer informatie te verkrijgen.

Ontwikkeld door Clive Young en Nataša Perović (2014)
Gebaseerd op: connected curriculum, constructive alignment, conversational framework (Diana Laurillard 2012)

De Integrated Course Design methodiek is gebaseerd op het idee van backwards design, oftewel: starten met het einddoel als uitgangspunt en van daaruit terug redeneren naar assessment en leeractiviteiten. Centraal staat de constructieve afstemming tussen doelen, assessment en leeractiviteiten. Het is een systematische aanpak, die een individuele volledig zelfsturend kan doorlopen. Het geeft daarnaast kwaliteitscriteria om te bepalen wanneer het ontwerp goed is. Met concept wordt ook in de bdb geoefend.

De Integrated Course Design methode bestaat uit 12 stappen:

  1. Identificeer belangrijke situationele factoren.
  2. Formuleer de leerdoelen.
  3. Ontwikkel gepaste toetsing en feedback.
  4. Ontwikkel passende leeractiviteiten.
  5. Draag zorg voor constructieve afstemming.
  6. Bedenk een cursusstructuur.
  7. Creëer de instructiestrategieën.
  8. Integreer de cursusstructuur en instructiestrategieën, toewerkend naar een logische volgorde van leeractiviteiten.
  9. Ontwikkel het beoordelingssysteem.
  10. Elimineer mogelijke beperkingen en problemen.
  11. Schrijf de cursus syllabus.
  12. Evalueer de cursus.

Sterke punten:

  • Zorgt voor een sterk geïntegreerd geheel, gericht op constructieve afstemming.
  • Zeer zorgvuldig ontwerp, tot in detail uitgedacht.
  • Bespreekt ook kwaliteitsindicatoren.
  • Sterk gericht op de individuele docent (wat ook een nadeel kan zijn).

Zwakke punten:

  • Tijdrovend en vrij lineair. Je moet iedere fase afronden voordat je door kunt naar de volgende

Aandachtspunten:
Het is een sterk individueel proces en leent zich alleen voor cursussen.

Bekijk onderstaande bronnen om snel aan de slag te gaan en meer informatie te verkrijgen.

Ontwikkeld door L. Dee Fink (2003)
Gebaseerd op: backwards design, constructive alignment

De ontwerpmethodiek van KAOS Pilots richt zich op creatief leiderschap en ondernemerschap door middel van ervaringsgericht leren. De methodiek omvat het gebruik van design thinking, systeemdenken en participatieve processen om complexe problemen aan te pakken. Door reflectie en continue feedback worden persoonlijke en professionele groei gestimuleerd. KAOS Pilots benadrukt duurzaamheid, maatschappelijke impact en ethisch ondernemerschap, waardoor studenten leren om betekenisvolle veranderingen te creëren in diverse contexten.
Een belangrijk concept zijn de leerbogen als een methode om transparante, collaboratieve en ervaringsgerichte leertrajecten of -processen te ontwerpen. Deze leerbogen verhogen de betrokkenheid, relevantie, ambitie en eigenaarschap en vergroten vooral de dialoog tussen studenten en de facilitators/instructeurs/leraren.

De ontwerpmethodiek van KAOS Pilots bestaat uit 9 stappen:

  1. Contact, conditie en context zijn het fundament voor content, uitdagende werkvormen, karakter en vertrouwen. Contextanalyse: Begrijp de context en het probleem door onderzoek en observatie.
  2. Probleemdefinitie: Definieer duidelijk het probleem of de uitdaging.
  3. Ideeën genereren: Gebruik brainstormen en creatieve technieken om innovatieve ideeën te ontwikkelen.
  4. Conceptontwikkeling: Ontwikkel haalbare concepten uit de gegenereerde ideeën.
  5. Prototyping: Maak prototypes om concepten tastbaar te maken en te testen.
  6. Testen en valideren: Test prototypes en verzamel feedback.
  7. Itereren: Verbeter de concepten op basis van feedback en testresultaten.
  8. Implementatie: Ontwikkel een gedetailleerd plan voor de implementatie van de gekozen oplossing. Voer het implementatieplan uit en monitor de voortgang.
  9. Evaluatie en reflectie: Evalueer de resultaten en reflecteer op het proces voor toekomstige verbetering

Sterke punten:

  • KAOSpilots-methodiek stimuleert creativiteit, innovatie en praktijkgericht leren
  • Deze methodiek legt de nadruk op ondernemerschap, en op teamwerk
  • De methodiek is flexibel en adaptief

Zwakke punten:

  • De KAOSpilots-methodiek vraagt veel van de docenten in termen van tijd, energie en middelen om praktijkgerichte en interdisciplinaire projecten effectief op te zetten. Dit kan leiden tot uitdagingen bij de implementatie, vooral in traditionele onderwijsomgevingen met beperkte middelen.
  • De methodiek biedt veel flexibiliteit, wat kan leiden tot een gebrek aan structuur en standaardisatie. Het resultaat kan problematisch zijn voor studenten die baat hebben bij een meer gestructureerde en voorspelbare leeromgeving

Aandachtspunten:
De methodiek vraagt om een flexibele en innovatieve onderwijscultuur die openstaat voor verandering, experimenteren en flexibiliteit. Omdat deze methodiek minder gestructureerd is goede begeleiding en ondersteuning aan te bevelen.

Bekijk onderstaande bronnen om snel aan de slag te gaan en meer informatie te verkrijgen.

Ontwikkeld door Uffe Elbæk (1991)
Gebaseerd op: constructive alignment, rapid prototyping, agile working

Accepteer de marketingcookies om deze video te zien

Met de Student Learning & Instruction Map (SLIM) kun je als docententeam het pad van leeractiviteiten dat een student doorloopt uittekenen en veder doorontwikkelen. Wat doet de student zelfstandig? Welke leeractiviteiten vinden klassikaal plaats? Wat gebeurt er in de online leeromgeving? Welke begeleiding en instructie biedt jij als docent? Via het ‘mappen’ van leeractiviteiten wordt het blended leerpad voor de student inzichtelijk waarbij er met name aandacht is voor activerende werkvormen. Het eindresultaat is een doordacht onderwijsontwerp boordevol activerende leer- en werkvormen!

De Slim methodiek bestaat uit 5 stappen:

  1. Randvoorwaarden, leeruitkomsten en context van de module in kaart brengen
  2. Plotten van het bestaande ontwerp op het canvas: welke leeractiviteiten vinden wanneer plaats, welke datapunten/toetsmomenten zijn er nu, etc.
  3. Bespreken van deze opzet: waar zitten knelpunten obv studentenevaluaties en eigen ervaring: verbeterwensen formuleren
  4. Opzet aanpassen
  5. Opzet uitwerken d.m.v. het formuleren van leeractiviteiten

Sterke punten:

  • Herontwerpen van een bestaande module
  • Het canvas nodig uit om studenten te laten werken met/via datapunten
  • Het canvas nodigt uit om te starten bij wat de student moet gaan doen, en van daaruit doordenk je wat de docent moet doen aan voorbereiding van de leeractiviteiten van de student
  • In 1,5-2 uur te doen

Zwakke punten:

  • Het resultaat is een blauwdruk. Daarna moet nog flink ontwikkeld worden

Aandachtspunten:
Het beste startpunt is een al ontworpen cursus. Het is belangrijk dat je de tijd neemt voor reflectie en gesprek. De methode is ook digitaal toe te passen maar fysiek werkt beter omdat iedereen dan meer betrokken is.

Bekijk onderstaande bronnen om snel aan de slag te gaan en meer informatie te verkrijgen.

Ontwikkeld door studentassisistent Bahaa Salaymeh en medewerkers van FDMCI (2022)
Gebaseerd op: Constructive alignment, rapid prototyping, agile working

Accepteer de marketingcookies om deze video te zien
Gepubliceerd door  Programma Blended Learning 21 november 2024

Onderwijs ontwerpen