LerarenOntwikkelFonds en Onderwijs Pioniers

Aanbieder

CAOP (voorheen Onderwijscoöperatie)/Kennisland

Aanleiding

In 2008 stond Kennisland aan de wieg van het programma Onderwijs Pioniers. Dit programma is ontstaan vanuit het idee dat bevlogen leraren de ruimte en ondersteuning moeten krijgen om hun eigen werkomgeving, de school en het onderwijs als geheel te verbeteren. Onderwijs Pioniers maakt leraren eigenaar van vernieuwing op school en van hun eigen leerproces. Onderwijs Pioniers is een antwoord geweest op top-down vernieuwingen in het onderwijs, waarbij leraren vaak niet betrokken zijn en waar zij gebrek aan professionele ruimte ervaren. Zeven jaar en ruim 150 Pioniers verder, kreeg dit initiatief in het po en vo een duurzame plek in het onderwijs onder de vleugels van het LerarenOntwikkelFonds (LOF). In het mbo kunnen docenten nog een beroep doen op Onderwijs Pioniers.

Ondanks mediagenieke voorbeelden - zoals iPad-scholen, de Netwerkschool en de Sterrenschool - , een onophoudelijk stroom aan nieuwe initiatieven en groeiende aandacht voor innovatie, blijft het onderwijs in de praktijk worstelen met vernieuwing. Eén van de belangrijke redenen daarvoor is dat het schoolorganisaties nog niet altijd lukt om van vernieuwing een alledaagse praktijk te maken met bijbehorende aandacht, infrastructuur en gedrag. Het lijkt nog maar mondjesmaat door te dringen dat vernieuwing geen opgelegde en afgedwongen transitie hoeft te zijn vanuit beleid, maar veel meer vanuit de observaties, behoeftes en motivatie van onderwijspersoneel, ouders en leerlingen zelf kan komen. En dat terwijl de mogelijkheden van de netwerksamenleving daar alle gelegenheid toe bieden!

Kortom, een kans en taak voor met name leraren om zelf weer veel meer eigenaarschap te verwerven over de vernieuwing van de schoolorganisatie en het onderwijs. En een uitdaging voor schoolbesturen en beleidsmakers om dat proces te ondersteunen. Gelukkig zien we een groeiend aantal leraren die als ware creatieve professionals het heft in handen nemen en een groeiend aantal schoolleiders en bestuurders die daar de ruimte en ondersteuning voor bieden. En die grijpen het LerarenOntwikkelFonds en Onderwijs Pioniers met beide handen aan.

Definitie teacher leadership

Het vermogen van leraren om hun professionele ruimte te ‘nemen’, initiatief te nemen binnen de school en een invloedrijke rol in te nemen om hun eigen ideeën te realiseren binnen en buiten de school. Bovendien de bereidheid om ook te blijven werken aan de eigen ontwikkeling als vernieuwende leraar.

Type teacher leadership

Role-based teacher leadership

Beoogde kwaliteiten

Ondernemerschap, een open houding, zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen, onderzoekend handelen, zelfreflectie, aanmoedigen van collega’s, persoonlijk contactmanagement, collega’s en derden, inzicht in veranderprocessen, visie, netwerken.

Kern van het traject

Onderwijs Pioniers en het LOF ondersteunen leraren die een eigen vernieuwend idee hebben om hun school te verbeteren gedurende een schooljaar met budget, coaching, een leernetwerk, tips & tricks en een podium om zelf een vernieuwing te kunnen realiseren en delen. Het zijn ingrediënten die het antwoord vormen op de vraag wat een leraar zou kunnen beperken of juist versterken om zelf aan de slag te gaan met een eigen nieuw idee in zijn of haar eigen werkomgeving.

Opzet

Wanneer een initiatief wordt gehonoreerd ontvangt een deelnemer een jaar lang begeleiding, bestaande uit:

• Een financiële bijdrage tot een maximum van 75.000 euro, bijvoorbeeld om uren vrij te kopen waarin wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een initiatief;
• Drie verplichte Lerarenlabs: leerbijeenkomsten waarop alle deelnemers aan het LOF samenkomen om van en met elkaar te leren. De labs vormen een springplank die ervoor zorgt dat de initiatieven en de eigen ontwikkeling in een versnelling komen;
• Facultatieve regionale Open labs, waarin collega-deelnemers en coaches elkaar ontmoeten;
• Coaching in kleine groepjes door een ervaren coachteam bestaande uit leraren;
• Een podium om initiatieven met een groter publiek te delen, bijvoorbeeld tijdens het jaarlijkse Lerarencongres;
• Een netwerk van gelijkgestemde collega’s die elkaar helpen om alle initiatieven te realiseren.

Aandacht voor condities

Er is in zekere mate aandacht voor condities voor teacher leadership: we laten deelnemers bij de tweede bijeenkomst hun leidinggevende meenemen, zodat deze ook ervaart wat het betekent om mee te doen met het programma, en om te stimuleren dat de deelnemer met zijn/haar leidinggevende het gesprek aangaat over wat hij/zij nodig heeft.

Verder brengen we heel bewust deelnemers met elkaar in contact, zodat ze bewust worden van de structuur en cultuur op hun school en eventuele verschillen met andere scholen.

Daarnaast maken we deelnemers bewust van hun eigen organisatiecultuur en -structuur, door middel van een rich picture oefening, waarbij zij hun initiatief in de context van en in verhouding tot hun omgeving en stakeholders moeten plaatsen.

Ervaringen

De ervaringen zijn heel positief; leraren ervaren de meerwaarde van het LOF-traject. Wel ervaren we een verschil tussen leraren die het LOF puur zien als een ‘fonds’ die hun plannen of de plannen van de school kan financieren, en leraren die zichzelf ook verder willen ontwikkelen als onderwijspionier. De laatste groep staat open om zelf te leren, gecoacht te worden en daarmee ook veel meer uit het LOF-traject te halen.

Verder heeft de inmiddels vrij grote schaal (zo’n 300 leraren per labdag) invloed op hoe men het programma ervaart. Het is lastiger om mensen buiten hun ‘expeditiegroepjes’ met elkaar in contact te brengen en er ontstaat een zekere anonimiteit in de massa, terwijl een belangrijk onderdeel van de labdag ook de netwerkfunctie is. Dit is dus nog een vraagstuk.

Wat we wel zien is dat veel leraren die eenmaal beginnen met het pionieren op hun school, dat ook blijven doen, en steeds weer nieuwe initiatieven ontwikkelen, of hun huidige idee verder doorontwikkelen. In die zin vormt het LOF echt een kickstart om (meer) te gaan innoveren in het onderwijs.