Open access

Open access van onderzoeksresultaten versterkt de impact en doorwerking van praktijkgericht onderzoek in het onderwijs, de beroepspraktijk en de maatschappij. Daarom streeft de HvA naar open toegankelijke onderzoeksresultaten als norm. Dit betekent dat onderzoeksresultaten (zoals artikelen, rapporten, handleidingen en datasets ) openbaar toegankelijk zijn en het liefst ook herbruikbaar, tenzij dit onmogelijk is vanwege bijvoorbeeld kennisveiligheid of een geheimhoudingsplicht. Dit sluit aan bij de kernwaarden van en de uitgangspunten uit het Instellingsplan en het Strategisch Onderzoeksbeleid van de HvA.

Onderzoek is, naast onderwijs, een kerntaak van de HvA, die moet voldoen aan de daarvoor algemeen erkende kwaliteitsstandaarden. De Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit is één van de uitgangspunten voor de borging van de kwaliteit van het praktijkgericht onderzoek op de HvA en sluit aan bij het kwaliteitsbeleid van de HvA en het landelijke kader Brancheprotocol Kwaliteitszorg Onderzoek .

De kwaliteit van (open) onderzoeksresultaten uit zich onder andere in de onderstaande kenmerken:

Toetsing door vakgenoten (peer review)
Bij het publiceren van onderzoeksresultaten is het belangrijk dat de peer review van voldoende kwaliteit is. Daarom moet de deskundigheid van de reviewers aansluiten bij de inhoud van het ingediende werk, en moeten partijen met een zeer snelle peer review en gemakkelijke acceptatievoorwaarden, vermeden worden.

Hergebruik en doorwerking naar de praktijk
Bij open access publiceren (via een uitgever) of het open aanbieden van onderzoeksresultaten, zoals een rapport via de HvA Research Database , kan het (her)gebruik door anderen – studenten, docenten, professionals uit de praktijk – worden bevorderd en vergemakkelijkt. Dit kan door de producten te voorzien van een Creative Commons licentie . Door te werken met dit type licentie krijgen anderen op voorhand toestemming om het onderzoeksresultaat te verspreiden, te (her)publiceren en te (her)gebruiken zolang maar duidelijk naar de oorspronkelijke auteur verwezen wordt. De HvA heeft als uitgangspunt onderzoeksresultaten te voorzien van de CC BY-variant van deze licentie.

Vindbaarheid
Onderzoeksresultaten die voortkomen uit onderzoek bij de HvA en een HvA affiliatie hebben, worden door de onderzoeker geregistreerd in Pure , het onderzoeksregistratiesysteem van de HvA. Dit vergroot de vindbaarheid en zichtbaarheid van onderzoeksresultaten voor andere onderzoekers, studenten, docenten en professionals uit de praktijk. Het is belangrijk om de onderzoeksresultaten bij registratie van de juiste informatie te voorzien omdat dit bijdraagt aan de vindbaarheid en zorgvuldige verwijzingen bij gebruik door anderen. De volgende informatie bij registratie kan hierbij helpen: DOI, weblink naar het document, volledige informatie van de instelling.

Zichtbaarheid
Onderzoeksresultaten worden door registratie in Pure bijeengebracht en zijn te vinden via de HvA Research Database . Daarnaast worden de open publicaties ook zichtbaar – en zijn deze te downloaden – via het externe platform Publinova .

Herkenbaarheid
Resultaten, zoals bijvoorbeeld rapporten en handleidingen, die volledig voortkomen uit aan de HvA uitgevoerd onderzoek dienen te worden opgemaakt in de huisstijl van de instelling .

We spreken van open access wanneer onderzoeksresultaten – zoals artikelen, boeken of boekhoofdstukken etc. – die bij een uitgever zijn gepubliceerd, direct vrij toegankelijk zijn voor het publiek, én vrij te verspreiden en te hergebruiken.

Full en hybride open access
Er zijn ‘full open access ‘uitgevers die alleen open access tijdschriften en/of boeken (etc.) uitgeven. Daarnaast bestaan er traditionele uitgevers waar op verzoek open access gepubliceerd kan worden in een abonnementstijdschrift; dit zijn dan zogenoemde ‘hybride open access tijdschriften’. Voor een open access publicatie moeten aan een commerciële uitgever publicatiekosten of een APC (article processing charges) betaald worden.

Kwaliteit van uitgevers
Er zijn veel betrouwbare (open access) uitgevers waar onderzoeksresultaten gepubliceerd kunnen worden. Er zijn echter ook zogenoemde ‘predatory’ of ‘questionable’ uitgevers die geen of matige redactionele diensten of peer review leveren voor de betaalde publicatiekosten. Er zijn verschillende manieren om te bepalen of een uitgever betrouwbaar is en van voldoende kwaliteit:

• Gebruik de handreikingen op de website Think. Check. Submit. voor het beoordelen van tijdschriften van uitgevers of vraag een collega naar zijn/haar ervaringen met een uitgever.
• Raadpleeg voor tijdschriften de Directory of Open Access Journals (DOAJ): alle uitgevers of tijdschriften opgenomen in de DOAJ voldoen aan vastgestelde criteria rond transparantie en ‘best practices’.
• Raadpleeg voor boeken de Directory Of Open Access Books (DOAB): deze directory bevat boekuitgevers en open access boeken die voldoen aan kwaliteitseisen.

Voor het open access publiceren van een artikel, boekhoofdstuk of boek (etc.) bij een commerciële uitgever moeten publicatiekosten betaald worden.

De HvA sluit waar mogelijk gunstige overeenkomsten af met uitgevers waardoor HvA-onderzoekers kosteloos open access kunnen publiceren. Neem kosten voor open access echter ook altijd mee in de begroting van een intern gefinancierd project of van een subsidieverstrekker zoals SIA, NWO of ZonMw.

Diamant open access
Er zijn ook niet-commerciële initiatieven waar geen publicatiekosten betaald hoeven te worden. Dit soort initiatieven – gesponsord door instellingen, onderzoeksgroepen en stichtingen – worden ‘diamant open access’ genoemd; ze vragen geen publicatiekosten en geen leeskosten (abonnementsgelden).

Met behulp van de Directory of Open Access Journals (DOAJ) kunnen duizenden diamant open access tijdschriften gevonden worden. Dit kan door te zoeken met het filter ‘Without fees ’. Een voorbeeld van een diamant open access boekuitgever is Open Book Publishers .

Kortingsregelingen bij uitgevers
HvA-medewerkers kunnen als corresponding author (degene die het onderzoeksresultaat indient en communiceert met de uitgever) en onder vermelding van de HvA-affiliatie (dienstverband) kosteloos open access publiceren bij verschillende uitgevers.

Elsevier
HvA-onderzoekers kunnen kosteloos artikelen open access publiceren in vrijwel alle hybride en open access tijdschriften van de uitgever Elsevier. Dit komt voort uit een overeenkomst uit 2020 tussen de VH, UNL (voorheen VSNU), NWO en Elsevier. Voorwaarde is dat de indiening tussen 01-01-2020 en 31-12-24 plaatsvindt. Bekijk de tijdschriften die binnen deze overeenkomst vallen .

Association of Computing Machinery (ACM)
HvA-onderzoekers kunnen kosteloos artikelen open access publiceren in de hybride (conferentie)tijdschriften van de uitgever ACM. Voorwaarde is dat een artikel geaccepteerd wordt voor publicatie binnen de looptijd van de overeenkomst (01-01-2024 t/m 31-12-2026).

PeerJ.
HvA-onderzoekers kunnen kosteloos artikelen publiceren in alle tijdschriften van de open access uitgever PeerJ. Voorwaarde is dat het artikel voor het einde van de looptijd (01-01-2024 t/m 31-12-2024) van de overeenkomst wordt ingediend. Wanneer je in aanmerking wilt komen voor kosteloos publiceren bij PeerJ, vul je eerst dit formulier in .

Onderzoeksresultaten die niet in eerste instantie open access (bij een uitgever) zijn gepubliceerd, kunnen vaak alsnog vrij toegankelijk worden gemaakt. Deze vrij toegankelijke onderzoeksresultaten zijn gedeeltelijk open access. Ze zijn na verloop van tijd – meestal na een embargoperiode – vrij te downloaden of te printen voor persoonlijk gebruik, maar alleen te (her)gebruiken of te verspreiden met toestemming van de rechthebbende(n).

Onderzoeksresultaten kunnen vrij toegankelijk gemaakt worden door bij het registeren in Pure een open bestand toe te voegen. Dit wordt ‘open zelf-archiveren’ genoemd. Bekijk de PURE website voor meer informatie over het open zelf-archiveren.

Uitgeversembargo’s voor open zelf-archiveren
Veel – en met name wetenschappelijke – uitgevers hanteren embargoperiodes voor het open zelf-archiveren van onderzoeksresultaten. De voorwaarden van uitgevers voor artikelen zijn terug te vinden via de website Sherpa Romeo , en voor boekhoofdstukken via Google door te zoeken op “self archiving” chapter [uitgeversnaam]. Stem bij voorkeur ook van tevoren met de uitgever af over of er mogelijkheden zijn om aan de ‘open norm’ van de HvA te voldoen.

Uitgevers staan vaak niet toe dat de door de uitgever gepubliceerde versie alsnog openbaar gemaakt wordt, maar wel de zgn. post print; de voor publicatie geaccepteerde en gepeerreviewde versie, zonder opmaakkenmerken (ook vaak AAM of Author Accepted Manuscript genoemd).

Auteursrecht berust bij de HvA(-onderzoekers)
Wanneer een onderzoeksresultaat – bijvoorbeeld een rapport of handleiding – dat gemaakt is door een HvA-onderzoeker niet via een uitgever gepubliceerd wordt, kan dit in principe open gearchiveerd (gepubliceerd) worden met behulp van Pure. Stem van tevoren met de opdrachtgever – een gemeente of instantie – af, of het mogelijk is om aan de ‘open norm’ van de HvA te voldoen. Hou altijd rekening met een eventuele geheimhoudingsplicht en regels rondom kennisveiligheid.

Vrijwel alle subsidieverstrekkers verbinden een open access verplichting aan hun financiering, deze zijn terug te vinden in de richtlijnen van deze organisaties.

Plan S - Making full and immediate Open Access a reality
Plan S is een initiatief van cOAlition S – een internationaal consortium van subsidieverstrekkers, waaronder NWO – dat zich als doel gesteld heeft de transitie van gesloten publiceren naar 100% open access te versnellen. Vanaf 1 januari 2021 moeten daarom publicaties die voortkomen uit gelden van deze subsidieverstrekkers – waaronder NWO en ZonMw – direct open access gepubliceerd worden. In de implementation guidelines van cOAlition S is meer informatie te vinden.

Hulpmiddelen
De zgn. Journal Checker Tool kan voor een specifiek tijdschrift uitgezocht worden of, en hoe, je aan de gestelde open access eisen van cOAltion S kunt voldoen.

Biedt een tijdschrift geen open access mogelijkheid of staat de een uitgever het niet toe om aan de voorwaarden van cOAlitoin S te voldoen, dan kan de Rights Retention Strategy van cOAlition S gebruikt worden om een artikel toch open access te maken.