De maatschappij veranderen, met dienende rol voor technologie

Marjan van Aubel integreert als solar designer decoratieve, kleurrijke zonnepanelen in alledaagse gebruiksvoorwerpen. De ontwerpen van Van Aubel zijn een inspirerend voorbeeld van hoe menselijke verbeeldingskracht en slim gebruik van technologie een maatschappelijke verandering in gang kunnen zetten. Dat zijn exact ook de uitgangspunten van het Society 5.0 Festival op 12 & 13 oktober in The Student Hotel (nu: The Social Hub) in Amsterdam.

Dit toekomstfestival neemt een voorschot op de zogenoemde ‘samenleving 5.0’: een samenleving waarin technologie weliswaar een grote rol speelt, maar geheel in dienst staat van ons allemaal – zoals een herverdeling van energie met behulp van geavanceerde zonnepanelen dus. Op uitnodiging van de organisatoren Hogeschool van Amsterdam (HvA) , de gemeente Amsterdam en de Digital Society School praten, luisteren, kijken, experimenteren en debatteren ruim vijfhonderd studenten, wetenschappers, beleidsmakers, ontwerpers en kunstenaars uit binnen- en buitenland hoe deze maatschappelijke transitie vorm kan krijgen.

Bob Alotta over responsible A.I.

De positieve effecten van design en technologie zijn niet altijd zo zonneklaar als in het geval van Marjan van Aubel. Neem steeds verder oprukkende kunstmatige intelligentie. Enerzijds biedt A.I. mogelijkheden om ons leven efficiënter te maken, maar het brengt ook risico's met zich mee. Het is dan ook van groot belang dat we A.I. op de juiste manier inzetten, aldus J. Bob Alotta, de Amerikaanse vicepresident Global Affairs van Mozilla in een tweegesprek met Pascal Wiggers, lector Responsible A.I. aan de HvA.

Alotta: “Technologie is niet altijd waardenvrij. In de handen van de verkeerde persoon kan de impact van kunstmatige intelligentie daarom extra slecht uitpakken. Het kan discriminatie of ongelijkheid versterken: denk aan de handen van een zwart persoon die niet worden herkend door een kraan met een sensor. ” In een kritische observatie vraagt Alotta zich af of “een fout die telkens weer wordt gemaakt misschien wel een intentie is, in plaats van een fout”. Bewustwording van deze fouten - danwel intenties- ziet de toppersoon van Mozilla als iets waar we het nú, en vooral samen, over moeten hebben.

Deelnemers aan de slag

De collectieve opgave om de rol van technologie kritisch te bevragen, wordt op het Society Festival in de praktijk gebracht. Zo zijn er diverse workshops met pakkende thema’s als Is democracy become more hybrid? of Data Commons. In deze kleine break-out sessies wordt onderzocht hoe het internet kan bijdragen aan nieuwe vormen van inspraak en burgerparticipatie.

Verderop onderzoeken 40 deelnemers, in groepjes van vijf, in de workshop Banks don't hold your money, they hold your data hoe burgers meer zeggenschap kunnen krijgen over hun financiële data. Dat levert optimistische ideeën op, zoals de bank die je helpt met praktische tips voor de goedkoopste boodschappen op basis van je consumptiepatroon. Maar de dystopische aspecten van deze hyperpersoonlijke data-analyse liggen ook voor de hand: de bank die vervolgens ook bepaalt welke boodschappen je móet doen.

Amsterdam Innovation Tours

Naast deze kritische, maar constructieve blik op de toekomst komen ook actuele projecten aan bod. De Amsterdamse wethouder Zorg, ICT & de Digitale Stad Shula Rijxman lanceert de start van de Innovation Tours door Amsterdam. Deze self-guided tour brengt bedrijven, instellingen en ook particuliere initiatieven in kaart die gericht zijn op duurzaamheid en inclusiviteit, en verbindt deze ook met elkaar. Een ander innovatieproject is Amsterdam in 3D. In deze online-replica van de stad kunnen burgers makkelijk informatie vinden en zo meebeslissen over hun buurt.

Het is een krachtig tegengif tegen de dominante platforms als Twitter of Facebook die de burgers juist tegen elkaar opzetten, omdat conflict nu eenmaal de meeste clicks en aandacht oplevert, zoals internetpionier Geert Lovink van het Institute of Network Cultures van de HvA in een live-interview observeert. Lovink heeft net het boek Stuck on the Platform uitgebracht, waarin hij ook aankaart dat deze greep van grote platforms drastisch moet veranderen. “Misschien moet er een publiek platform komen dat niet de aandeelhouders dient maar ons allemaal.”

Aanjagers van verandering

Een van de hoogtepunten van het festival is verder de keynote van de gerenommeerde Britse designcriticus Alice Rawsthorn over de veranderkracht van design. Aan de hand van inspirerende voorbeelden laat zij zien hoe ontwerpers telkens weer antwoorden formuleren op grote crises – van klimaatverandering en de coronapandemie tot de huidige oorlog in Oekraïne.

Oftewel: de samenleving 5.0 is geen theoretisch experiment maar een collectieve opgave, waaraan nu al wordt gebouwd. Zoals op dit ambitieuze tweedaagse festival, dat hopelijk een terugkerend jaarlijks event wordt.