Kijkje in de keuken bij het Stedelijk Ontwerplab

Wie tijdens het Weekend van de Wetenschap van 2023 een kijkje nam in het Stedelijk Ontwerplab, kwam binnen in een ruimte vol bedrijvigheid. Een groot deel van de vloer werd in beslag genomen door het Ondergrondspel, kinderen en volwassenen zaten er in een kring omheen. Samen verdiepten ze zich in de wereld onder de stad, waar zich het riool, de waterleiding en de internetkabels bevinden, maar waar ook de metro rijdt. Hoe zorg je dat dat allemaal in de ondergrond past? Aan de spelers de taak om dat uit te zoeken.

Dialoog-maquette

Ondertussen ging even verderop een groep aan de slag met een op schaal gemaakt model van een gebouw. ‘Wij noemen dit de dialoog-maquette’, vertelt Chiappini. ‘Het is bedoeld om verschillende scenario's rond gebouwen te testen en erover in gesprek te gaan.’ Zo zal een energie-expert met het oog op duurzaamheid bijvoorbeeld zonnepanelen willen neerleggen op het dak, terwijl een architect eerder denkt aan het gebruiken van natuurlijke materialen. Met de maquette kunnen verschillende experts samenwerken en snel zien hoe dit past in en rond het gebouw.

Maar de dialoog-maquette is niet alleen bedoeld voor professionals. Tijdens het Weekend van de Wetenschap mochten kinderen het schaalmodel met satéprikkers, post-its, piepschuim en stiften omtoveren tot een duurzaam droomhuis. ‘Onze tools zijn bedoeld voor iedereen’, benadrukt de Lab Lead. ‘Het mooie is dat we hiermee ingewikkelde vragen die spelen in de stad visueel kunnen maken voor het grote publiek.’

Lab als startpunt

Excursies, lezingen, trainingen, workshops: als het aan Chiappini ligt, vinden dit soort activiteiten nog veel vaker plaats in het Stedelijk Ontwerplab. 'Het ultieme doel is dat het lab dé plek in Amsterdam wordt waar studenten, onderzoekers en docenten samen met bedrijven en overheid werken aan maatschappelijke vraagstukken die spelen in en rond de stad. Door mensen met uiteenlopende expertises bijeen te brengen en te bekijken welke gevolgen een vraagstuk heeft voor hun vakgebied, werken we samen aan de best mogelijke oplossing.’

Van water tot architectuur

Hoewel het lab volgens Chiappini binnen en buiten de hogeschool nog veel meer aan bekendheid mag winnen, vinden er ook nu al de nodige activiteiten plaats. Een voorbeeld zijn de communities of practice (CoP): netwerken waarin studenten van verschillende achtergronden samen met docenten, onderzoekers en praktijkpartners kennis ontwikkelen. Zo kunnen zij in het lab werken met een aqualibrium, een waterspel voor het ontwerpen van een drinkwaternetwerk.

Andere studenten werken met de dialoog-maquette om na te denken over toekomstige scenario’s waar gebouwen in de stad mee te maken kunnen krijgen. Het is aan de aankomende architecten om er in hun ontwerp rekening mee te houden dat een gebouw op een gegeven moment misschien een andere functie krijgt. ‘Het kan bijvoorbeeld veranderen van kantoorgebouw naar woonblok, of van school naar bibliotheek. Dat noemen we adaptiviteit’, legt Chiappini uit. ‘Tegelijkertijd moet een gebouw aanpasbaar zijn aan allerlei omstandigheden, zoals klimaatverandering. Met de maquette kun je heel duidelijk laten zien wat er in dat soort situaties gebeurt en onderzoeken hoe je daar in het ontwerp op kunt inspelen.'

Klimaatkamer

Dan loopt de Lab Lead naar een tafel waarop verschillende samples zijn uitgestald, waaronder zeewier en mycelium, een soort schimmel. ‘Dit zijn biobased materialen: natuurlijke materialen op basis van grondstoffen die op korte termijn terug groeien. Een van onze onderzoekers bestudeert hoe goed ze bestand zijn tegen hitte, kou en andere omstandigheden, om te kijken of ze kunnen dienen als duurzaam alternatief in de bouwsector. Hennep, lisdodde en vlas worden nu bijvoorbeeld al veel gebruikt als isolatiemateriaal in gebouwen.’

Voor dit soort tests kunnen onderzoekers en studenten gebruikmaken van een kleine klimaatbox en zelfs een hele klimaatkamer. ‘In de klimaatkamer kun je grotere samples testen, maar je kunt er ook zelf in gaan staan’, vertelt Chiappini. ‘Je kunt er het vochtgehalte in de lucht mee regelen en de temperatuur instellen tot 60 graden.’

Kijkgedrag op straat

Naast fysieke apparatuur beschikt het lab ook over software, zoals eyetracking-technologie. Die brengt de oogbewegingen van mensen in kaart, zodat een nauwkeurig beeld van het kijkgedrag ontstaat. Deze toepassing speelt bijvoorbeeld een rol in het onderzoek Building 4 Well-being, om te bepalen hoe mensen het straatbeeld beleven, zodat ontwerpers daarop kunnen inspelen. ‘We hebben sinds kort ook een simpele versie van de eyetracking-technologie waar studenten mee kunnen werken’, zegt Chiappini. ‘Zo kunnen we kennis uit het onderzoek direct doorvoeren in het onderwijs.’

Vervolgens loopt ze naar de opslagruimte, waar onder meer een reeks weerstations en temperatuursensoren liggen. Onderzoek vindt namelijk niet alleen plaats in het Stedelijk Ontwerplab zelf, maar ook in de stad zelf. Zo bestudeerden onderzoekers voor het project Klimaateffectief groen de verkoelende werking van verschillende typen bomen. Daarnaast brachten ze voor het project Hitte in de woning in kaart hoe heet het werd in verschillende woningen, om te bekijken hoe Nederland op een energiezuinige manier aan de koelbehoefte kan voldoen.

Make-over

Er gebeurt dus genoeg in het Stedelijk Ontwerplab, maar Chiappini kijkt graag vooruit. ‘We zijn nu nog vooral een ontmoetingsplaats, waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en kennis kunnen uitwisselen, maar we willen een actievere rol spelen in het onderzoek. Zélf nieuw onderzoek aanjagen.’

Om al het moois wat er in het lab gebeurt aan iedereen te laten zien, heeft de ruimte onlangs een make-over gekregen. Voor de glazen wanden van het lab staan metershoge frames, bedoeld om projecten uit te lichten waarin onderzoekers, studenten en praktijkpartners vanuit verschillende disciplines hebben samengewerkt aan vraagstukken in de stad. De boodschap voor iedereen die voorbij komt is duidelijk: kom binnen in het lab en doe mee!