The making of... Voluntary Local Review Amsterdam

Hoe verloopt zo’n groot onderzoek?

Maarten Hogenstijn: “Lector Willem van Winden, collega-onderzoekers Marie Morel, Karin de Nijs en ik werkten nauw samen met de gemeente om een goed rapport te maken. Een flinke klus zo’n eerste keer! Maar ook een hele eer dat we hiervoor gevraagd zijn. We hadden regelmatig overleg met een kernteam van de gemeente en met een bredere werkgroep met mensen uit alle delen van de gemeentelijke organisatie.

In de VLR staat een enorm veelomvattende vraag centraal: hoe staat Amsterdam ervoor wat betreft het halen van de Sustainable Development Goals (SDG’s)? Het is een uitdaging om met deze vraag aan de slag te gaan, maar je weet ook dat een compleet antwoord onmogelijk is. Als eerste zijn we dus gaan afbakenen. Samen met de werkgroep hebben we besloten om zes SDG’s van het totaal van 17 in detail uit te diepen en de andere 11 kort te behandelen. Deze zes vormen een afspiegeling van de hoofdthema’s people, planet en prosperity, ze passen goed bij het lokale niveau en zijn voor Amsterdam relevant.”

Jullie hebben je laten inspireren door de VLR’s van Gent, Stockholm, Barcelona en Helsinki. Waarom deze steden?

“We zijn op zoek gegaan naar VLR’s van steden die enigszins lijken op Amsterdam en de verschillende aanpakken vergeleken. Gent kiest ervoor om elk jaar een aantal SDG’s in detail uit te werken. Stockholm structureert het rapport aan de hand van de belangrijkste beleidsdoelen van de stad. Barcelona heeft het maken van een VLR het meest grondig van allemaal aangepakt. Zij hebben alle doelen en indicatoren vertaald naar het lokale niveau en lokaal beleid. Dat was nooit een doelstelling voor de Amsterdamse VLR, maar het gaf wel een compleet beeld. Helsinki lijkt misschien wel het meest op de aanpak die we uiteindelijk kozen: zij hebben aan de hand van het stedelijk beleid vijf SDG’s gekozen die ze in detail uitwerken.”

Kun je spreken van 17 losstaande SDG’s of hangen de doelen met elkaar samen?

“Er is zeker samenhang tussen de verschillende doelen. Ik geef een paar voorbeelden:

• Eén subdoel gaat over het terugdringen van het aantal jongeren dat niet op school zit en ook geen baan heeft. Dat behandelen we bij werk (SDG 8), maar het gaat natuurlijk ook over onderwijs (SDG 4).

• Het tegengaan van discriminatie op de werkvloer gaat zowel over ongelijkheid (SDG 10), als over werk (SDG 8).

• Maatregelen om gevaren van klimaatverandering tegen te gaan (SDG 13), hebben ook impact op het voorkomen van rampen en het bestrijden van de gevolgen ervan (SDG 11, duurzame steden en gemeenschappen).

• En het vergroten van de weerbaarheid van arme mensen in kwetsbare situaties (SDG 1.5) heeft natuurlijk alles te maken met het onderwerp energiearmoede, dat ook past bij betaalbare en duurzame energie (SDG 7).”

In hoeverre hebben jullie actuele ontwikkelingen kunnen meenemen in dit onderzoek?

“Het is lastig om super-actueel te zijn; we moeten het doen met de data die beschikbaar zijn. De laatste data die we hebben kunnen meenemen zijn uit maart 2022. We hebben in de tekst dus wel iets kunnen opnemen over de oorlog in Oekraïne en hebben nog aandacht kunnen geven aan het gevaar van energiearmoede, dat ook vóór de oorlog al een groeiend probleem was. Maar de laatste ontwikkelingen, bijvoorbeeld op het gebied van inflatie, staan er niet in.”

Welke resultaten vind je het meest opvallend?

“Een cijfer waar ik van schrok was de enorme ongelijkheid in bezit tussen huiseigenaren, die gemiddeld bijna drie ton bezitten, en huurders, die qua bezit gemiddeld maar net boven de nul euro uitkomen. Soms moet je ook even wat verder denken om een cijfer te kunnen duiden. Zo heeft Amsterdam veel minder huizen met zonnepanelen op het dak dan gemiddeld in Nederland. Maar Amsterdam heeft natuurlijk ook heel veel appartementen zonder eigen dak.”

Hoe kan de gemeente nu aan de slag met dit rapport als basis?

“In de conclusie pakken we de hoofdthema’s van de SDGs op: people, planet, prosperity, peace en partnerships. Op het gebied van ‘planet’ is de conclusie duidelijk: er moet nog een schep bovenop. Amsterdam heeft de afgelopen jaren mooie stappen gezet in het formuleren van beleidsdoelen én monitoring. Zo is er een Routekaart Amsterdam Klimaatneutraal 2050 ontwikkeld, en is er een jaarlijkse Monitor Circulaire Economie die steeds gedetailleerder wordt. Maar zelfs als alle plannen uitgevoerd worden, is dat nog steeds niet genoeg om het doel van 55% CO2 reductie in 2030 (vergeleken met 1990) te halen.

In 2020 heeft Amsterdam een ‘stadsdonut’ gemaakt waarin vanuit vier ‘lenzen’ van de donuteconomie naar ontwikkelingen in de stad gekeken wordt: ecologisch – sociaal en lokaal – mondiaal. Die lenzen geven perspectief aan de SDG’s. Een aanbeveling uit het rapport is dan ook om de links tussen de donuteconomie en de SDG’s verder te versterken.

We bespreken ook een aantal ‘good practices’: initiatieven vanuit ondernemingen, organisaties of beleid die positieve impact hebben op het behalen van de SDG’s. Bijvoorbeeld RESILIO, het blauw-groene daken-project : daken die groen zijn en veel regenwater kunnen verstouwen. Dat levert een bijdrage aan SDG 13, het tegengaan van klimaatverandering. Een ander voorbeeld is Schoon Schip , een drijvende buurt in Amsterdam-Noord. Dat initiatief past erg goed bij SDG 11, duurzame steden en gemeenschappen.”

Heb je als individu ook invloed op de ontwikkeling binnen een SDG?

“Natuurlijk! Het halen van de SDG’s kunnen we alleen samen, als iedereen bijdraagt. Je keuzes als burger en consument hebben invloed. Maar ook binnen een gemeenschap als onze hogeschool draag je bij in je rol als student, docent, onderzoeker of andere medewerker. SDG 4 is gericht op kwaliteitsonderwijs, en één van de subdoelen daarbij is ‘er tegen 2030 voor zorgen dat alle leerlingen kennis en vaardigheden verwerven die nodig zijn om duurzame ontwikkeling te bevorderen’. Om dat écht waar te maken, is er nog wel wat werk aan de winkel. Duurzaamheid zou een veel centralere plek moeten krijgen in het onderwijs.”

Wat is de positie van Amsterdam binnen de SDG ontwikkeling in Nederland?

“Amsterdam is natuurlijk afhankelijk van beleid van de nationale overheid en van de EU, maar kan ook echt wel eigen keuzes maken. Zo is er ingezet op het bestrijden van overgewicht en dat heeft resultaat, in Amsterdam is het aantal mensen met overgewicht de afgelopen jaren gedaald, terwijl het landelijk is gestegen. Op het gebied van onderwijs zie je bijvoorbeeld dat de segregatie in Amsterdam vergeleken met heel Nederland hoog is, maar wel het laagst van de vier grote steden.

Verder blijft Amsterdam natuurlijk een grote stad, met bijpassende problemen. Zo is er relatief weinig groen binnen de gemeentegrenzen en komen bepaalde vormen van zware criminaliteit relatief vaak voor, hoewel de cijfers wel dalen.”

Hoe kijk je als onderzoeker naar het rapport, los van de inhoud?

“Het was een ontzettend leerzame periode: pionieren, keuzes maken en die zo goed mogelijk verantwoorden. We zijn heel trots op het rapport dat er nu ligt. Het is wat mij betreft prachtig vormgegeven en bevat een schat aan informatie met in de online versie heel veel klikbare links. Tegelijk weten we ook dat het een volgende keer zeker weer beter kan. We hebben in de bijlagen van het rapport onze methode zo goed mogelijk beschreven en een complete lijst met gekozen indicatoren toegevoegd. Hopelijk gaan anderen daar hun voordeel mee doen! Hoe concreter je maakt hoe je ervoor staat, hoe duidelijker het wordt welke actie nodig is om de SDG’s te halen.”

Zijn er afspraken gemaakt voor data-verzameling voor een volgende VLR?

"We hopen dat Amsterdam ervoor kiest om voortaan jaarlijks of tweejaarlijks te gaan rapporteren over hoe het ervoor staat met het bereiken van de SDG’s. Dan kan je de ontwikkelingen in de tijd beter in beeld krijgen. En natuurlijk werken wij daarvoor weer graag samen met de gemeente."

Het Voluntary Local Review is gepresenteerd tijdens de SDG Action Days (september '22), georganiseerd door SDG Nederland .