Training en eiwitinname op maat voor kwetsbare ouderen

‘Nederland kent een grote groep senioren’, aldus docent-onderzoeker Mohamed Benali. ‘Op 1 januari 2022 woonden er in ons land 3,5 miljoen mensen van 65 jaar of ouder. Dat is 20% van de totale bevolking. De komende jaren neemt dat aantal, door de huidige vergrijzing en verbeterde medische zorg, alleen maar toe.’ Benali is opgeleid als fysiotherapeut en geeft les aan de opleiding Fysiotherapie van de HvA. Daarnaast is hij onderzoeker bij het lectoraat Voeding en Diëtetiek en projectleider van het TEAMS-onderzoek.

Kwetsbaarheid definiëren

‘Over het algemeen zijn onze 65-plussers best gezond’, vervolgt hij. ‘Toch is er ook een aanzienlijke groep kwetsbare ouderen. Zo’n 15 tot 20 procent van die 3,5 miljoen. Ook deze groep groeit gestaag. Nu is kwetsbaarheid een lastig te definiëren begrip. Het heeft te maken met fysieke, psychische én sociale componenten. Kwetsbaar noemen we bijvoorbeeld een meneer van 75 jaar, die alleen thuis woont, de trap niet zelfstandig op kan en weinig steun heeft vanuit zijn omgeving. Of een mevrouw van 83 jaar die kampt met depressieve klachten en daardoor weinig buiten komt.

Kwetsbaarheid uit zich op verschillende manieren. Binnen het TEAMS-onderzoek proberen we het begrip te definiëren. Bijvoorbeeld door het opstellen van persoonskenmerken. Voor professionals is de begeleiding van kwetsbare ouderen lastig, omdat geen persoon hetzelfde is. De bestaande richtlijnen rondom trainingsbelasting of voedingsinname zijn vaak ontwikkeld voor grote groepen mensen met dezelfde (persoons)kenmerken. De hulpvraag van kwetsbare ouderen is echter zeer uiteenlopend.’

Voorspellende modellen

Professionals – fysiotherapeuten, diëtisten en leefstijlcoaches - kunnen veel baat hebben bij voorspellende begeleidingsmodellen, waarin bijvoorbeeld rekening wordt gehouden met leeftijd, BMI en uiteenlopende aandoeningen. Zodat ze direct effectief aan de slag kunnen met een behandeling op maat. Vanuit de zorgverzekering worden immers een beperkt aantal begeleidingssessies vergoed.

Benali: ‘Om ondersteunende, voorspellende modellen te ontwikkelen, startten we in 2020 het TEAMS-onderzoek. Onder leiding van een trainer volgden – inmiddels 209! – kwetsbare ouderen 12 weken lang 2 keer per week krachttraining. De ouderen trainden allen op een bepaald percentage van hun belastbaarheid, om te kunnen onderzoeken welk effect dit heeft op hun fysieke gestel. Een aantal deelnemers kreeg daarbovenop een serie diëtetische consulten om hun eiwitinname te optimaliseren. Eiwitten stimuleren namelijk de spieropbouw. Vooraf, en na afloop van het trainingsprogramma, deden we uitgebreide metingen. Bijvoorbeeld naar spier-, vet- en botmassa. Hierin werden we ondersteund door studenten Fysiotherapie, Voeding en Diëtetiek, Geneeskunde en Voedingswetenschappen. Er zijn inmiddels ruim 40 studenten afgestudeerd binnen dit onderzoeksproject.’

Meer vrouwen dan mannen

De trainingen werd door de ouderen als intens ervaren. Benali: ‘Zij gaven de intensiteit op schaal van 0 tot 10 het cijfer 7 of 8. Aan het einde van de studie waardeerden ze hun eigen ontwikkeling met een 8. We ontdekten dat ouderen enorm bereidwillig zijn om mee te doen aan een degelijk onderzoek. Velen startten aanvankelijk om persoonlijke gezondheidsredenen, maar ontdekten in de loop van de tijd het maatschappelijk belang. Dat gaf hen de motivatie om vol te houden. Aan het onderzoek deden meer vrouwen (70%) dan mannen (30%) mee. Dit komt vermoedelijk doordat vrouwen langer leven.

Voorspellende modellen hebben we nog niet. Maar wat duidelijk naar voren komt, is dat de spierkracht vooruit gaat, ongeacht de intensiteit van de training. Bij de ouderen die zwaarder trainden, zagen we de aanmaak van nieuwe spiercellen. Bij trainen op een lagere intensiteit zagen we vooral de spierkwaliteit verbeteren.’

Optimaal trainingsvolume

Het TEAMS-onderzoek wordt naar verwachting eind december 2024 afgerond. In de tussentijd start Benali zijn promotietraject. ‘Het betref een verdiepende studie op basis van de meetresultaten van het TEAMS-onderzoek. We hebben inmiddels zoveel data verzameld. Daar kunnen we heel veel uit leren. In mijn studie ga ik op zoek naar het optimale trainingsvolume voor kwetsbare ouderen met uiteenlopende fysieke en sociale kenmerken. Met trainingsvolume wordt het gewicht waarmee je traint en het aantal herhalingen van de oefening aangeduid. Stel je trainingsvolume is 500. Dat bereik je door een gewicht van 50 kilo 10 keer te heffen. Relatief zwaar, weinig herhaling. Je kunt 10 kilo ook 50 keer heffen. Relatief licht, maar veel herhaling.

Ik ben benieuwd welke invloed het trainingsvolume heeft op de ontwikkeling van spierkracht en -massa, en het fysiek functioneren van kwetsbare ouderen. En hoe dit van invloed is op bijvoorbeeld valgevaar, balans of traplopen. Hier is relatief weinig over bekend, maar het kan enorm veel inzicht bieden aan professionals. Ik hoop uiteindelijk een dataset te ontwikkelen, die therapeuten kunnen inzetten als richtlijn bij hun behandeling. Zodat ouderen langer thuis kunnen blijven wonen en meer kwaliteit van leven ervaren.’