Lectoraat stimuleert gezonde leefomgeving en kansengelijkheid

‘Hoe vaak hoor je mensen niet tegen elkaar zeggen: ‘Als je maar gezond bent.’ Eigenlijk zijn de kansen op gezondheid ongelijk verdeeld’, aldus Lea den Broeder. ‘Hoe zorg je ervoor dat kwetsbaren – denk aan ouderen, kinderen of mensen met minder financiële middelen - hun gezondheidspotentieel kunnen verzilveren? En welke kansen zien mensen zelf?’

Op elke hoek een snackbar

Den Broeder werkt als senior-onderzoeker en projectleider Volksgezondheid Toekomst Verkenning bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Daarnaast is ze als bijzonder lector Gezondheid en Omgeving verbonden aan de HvA. Hier doet ze onderzoek naar de wisselwerking tussen mensen en hun leefomgeving én de invloed ervan op hun gezondheid.

‘Waarom het zo belangrijk is om bewoners te betrekken bij de leefbaarheid van hun wijk? Je directe leefomgeving stuurt voor een deel je gezondheidsgedrag. Je wijk is de plek waar je woont, recreëert en wellicht werkt. Stel: je neemt je voor om gezond te leven en te eten, maar je woont in een buurt waar je op iedere hoek een snackbar vindt. Dan is het lastig om je aan je goede voornemen te houden.

Er wordt best wat onderzoek gedaan naar de invloed van de leefomgeving op de gezondheid van bewoners. We weten bijvoorbeeld wat het met je doet als je wordt blootgesteld aan luchtvervuiling. Waar we relatief weinig over weten is: wat doen bewoners nu zelf met hun leefomgeving? Waar hebben zij behoefte aan? En hoe kunnen wij hen zo goed mogelijk faciliteren?’

Gezondheid in breder kader

Den Broeder startte 8 jaar geleden met de opzet van het lectoraat Gezondheid en Omgeving. ‘Het RIVM heeft de ambitie meer verbinding te leggen met de samenleving. Vanuit de HvA bestond de behoefte om het denken over gezondheid te leren plaatsen in een breder publiek kader.’ Door haar wijkgerichte benadering legde Den Broeder contacten in diverse Amsterdamse buurten.

‘In de afgelopen jaren deden we heel veel ervaring op met citizen science (onderzoek in samenspraak met bewoners, red.).’ Eén van haar eerste onderzoeksprojecten KIJK! EEN GEZONDE WIJK bleef haar sterk bij. ‘Samen met de bewoners van Nieuw-West ontwikkelden we een app met indicatoren die een bijdrage leverden aan de gezondheid van buurtbewoners. Niet wij, maar zíj bepaalden wat voor hen belangrijk was.

We leerden dat dat natuurlijke factoren waren, zoals groen en water. Maar minstens zo belangrijk vonden bewoners het gedrag van hun buurtgenoten. Als je andere mensen ziet sporten, bewegen en gezellig buiten zijn, dan wil je dit zelf ook. Als je alleen bij een sporttoestel langs de Sloterplas staat, voel je je enorm opgelaten.’

Geen sprint, maar marathon

Wil je de algehele gezondheid in een wijk verbeteren, dan is het heel belangrijk dat je blijft toetsen of je ideeën de gewenste uitkomsten hebben, aldus Den Broeder. ‘We hebben als onderzoekers vaak allerlei mooie ideeën, maar komen naderhand eigenlijk nauwelijks terug om de uitkomsten van deze ideeën te toetsen. Binnen ons lectoraat werken we niet in projecten, maar in Living Labs. In de wijken Nieuw-West, Zuid-Oost en het Bajeskwartier. Bij de laatste dachten we de afgelopen 3 jaar mee met gebiedsontwikkelaar AM, onderdeel van de Koninklijke BAM Groep, over de herinrichting van het Amsterdamse Bajeskwartier. Hun ambitie was: bewoners van de nieuwe wijk 2 jaar langer gezond laten leven. Aan ons de vraag om te onderzoeken wat hiervoor nodig is.

Er kwamen mooie adviezen uit, zoals voldoende groen, veilige verkeerssituaties en de aanwezigheid van voldoende fietsparkeerplaatsen en sportfaciliteiten. Maar het verbeteren van de gezondheid van mensen is geen sprint. Dat doe je niet even. Het is een marathon. Je moet dus mee blijven lopen, kijken wat er gebeurt. Op de juiste momenten vragen stellen en input leveren, om vervolgens écht waarde te kunnen toevoegen. De komende jaren hopen we – als onderdeel van SPRONG-traject PREVENT - verder bij te dragen aan de verbinding tussen verschillende groepen bewoners en het bevorderen van een gezonde leefstijl.’

Terug blijven komen

Wat Den Broeders lectoraat de afgelopen jaren toevoegde? ‘Veel kennis over de randvoorwaarden voor onderzoek met bewoners. Studenten maakten kennis met gebieden in de stad, waar ze anders niet snel komen.’ Over 4 jaar draagt Den Broeder het stokje over en werkt ze toe naar haar pensioen. ‘Tot die tijd hoop ik de huidige Living Labs verder te ontwikkelen. Ik denk meer in plekken, dan in projecten. En meer in processen dan in uitkomsten. We blijven terugkomen op de plekken waar we nu actief zijn. Om met elkaar verder te bouwen aan gezondheid, kansengelijkheid en rechtvaardigheid.’