Plantaardig voedingsadvies voor ouderen met obesitas

‘Hoe ouder je wordt, hoe meer spiermassa en -functie je van nature verliest’, vertelt Marije Verwijs. ‘Tenzij je Arnold Schwarzenegger heet, je enorm veel sport en je dagelijks grote hoeveelheden eiwitten eet’, lacht ze erachteraan. ‘Het verlies van spiermassa en -functie zorgt ervoor dat ouderen na verloop van tijd minder zelfredzaam zijn. Ze bewegen minder en ervaren allerlei problemen. Ze lopen bijvoorbeeld meer risico om te vallen, hebben sneller mentale problemen, kunnen geen boodschappen meer doen en krijgen een potje augurken niet meer open.’ Verwijs is postdoc-onderzoeker bij onderzoeksthema MIB en docent aan de HvA-opleiding Voeding en Diëtetiek. Daarnaast is ze projectleider van het onderzoek 2EAT.

Wereldwijd probleem

‘De groep ouderen in Nederland – én wereldwijd - wordt steeds groter, vervolgt Verwijs. ‘Bijna 60% van de ouderen in Nederland kampt met overgewicht of obesitas. We willen graag dat deze groep afvalt, maar kracht en zelfredzaamheid behoudt. Dat kan alleen door inname van voldoende eiwitten van goede kwaliteit. Ouderen eten over het algemeen veel dierlijke producten, zoals kaas, zuivel en vlees. De huidige dieetadviezen stimuleren dit gebruik om voldoende eiwitten binnen te krijgen. Het eten van veel dierlijke producten betekent echter een grote belasting voor ons milieu. Dat betekent niet dat onze ouderen morgen allemaal veganistisch moeten eten, maar we kunnen ze wel ondersteunen om bewustere keuzes te maken en tegelijkertijd voldoende voedingsstoffen in te nemen.

Bij de vervanging van dierlijke producten kun je denken aan peulvruchten, noten of bepaalde groenten. Uit onderzoek weten we dat combinaties binnen een maaltijd ervoor kunnen zorgen dat dat de eiwitkwaliteit verbetert. Maar hoe stel je nu een perfect energiebeperkt dieet samen? Wat vinden ouderen hiervan? Krijgen zij met een meer plantaardig voedingspatroon voldoende eiwitten binnen? En hoe begeleid je ouderen hierin als diëtist?’

Van voedingsadvies tot begeleidingsplan

Het onderzoeksproject 2EAT startte 1 september en bestaat uit 5 werkpakketten. Verwijs: ‘Tijdens het eerste werkpakket ontwikkelen we een voedingsconcept voor de praktijk, in samenwerking met de HAS Hogeschool in Den Bosch. Hoe ziet een weekmenu eruit als je meer plantaardig wilt eten? Hoe zorg je ervoor dat de eiwitkwaliteit en eiwitinname voldoende blijven? In focusgroepen met ouderen, diëtisten en studenten leggen we conceptmenu’s voor aan ouderen. Wat vinden zij ervan? Wat is wel of niet haalbaar voor ouderen in hun dagelijks leven? Is de maaltijd bijvoorbeeld goed te bereiden? En kennen ze alle ingrediënten?

In werkpakket 2 onderzoeken we - in samenwerking met de Haagse Hogeschool - hoe diëtisten ouderen met obesitas zo goed mogelijk kunnen begeleiden naar een meer plantaardig dieet. Dit werkpakket richt zich op het begeleidingsplan en het eetgedrag van ouderen. Gedragsverandering is nooit makkelijk. In samenwerking met gedragsveranderingsexperts, ouderen, diëtisten, psychologen en studenten ontwikkelen we een begeleidingsplan voor diëtisten.’

Testen en evalueren

In werkpakket 3 en 4 worden het voedingsadvies en het begeleidingsplan getest. ‘Tijdens werkpakket 3 draaien we een pilot met 20 obese ouderen en 5 diëtisten. Gedurende 8 weken evalueren we de haalbaarheid van het nieuwe voedingsconcept. We vragen diëtisten en deelnemers knelpunten en bevorderende factoren te benoemen. Daarna optimaliseren we het begeleidingsplan en het voedingsadvies. De combinatie wordt vervolgens in werkpakket 4 getest tijdens een gerandomiseerde, gecontroleerde studie van een half jaar. De helft van de testgroep volgt ons ecologisch duurzame, energiebeperkte en eiwitrijke voedingsadvies. De ander helft wordt op de reguliere manier begeleid.

Op verschillende momenten meten we welke effecten ons programma heeft op de gezondheid van de spieren en de gezondheid in het algemeen. Met de uitkomsten worden in werkpakket 5 richtlijnen ontwikkeld voor diëtisten om ouderen te begeleiden tijdens een periode van gewichtsverlies met een ecologisch duurzaam voedingspatroon. Daarnaast wordt er nascholing ontwikkeld voor diëtisten gericht op het zich verder bekwamen in het adviseren van ecologisch duurzame voeding met speciale aandacht voor ouderen met obesitas. Tenslotte worden de verschillende onderdelen van dit project ingebed in het curriculum van de opleiding Voeding en Diëtetiek, zodat toekomstige diëtisten zich vanaf de start van de opleiding ontwikkelen op dit gebied.’

Verantwoord afvallen

Tijdens het project worden op diverse momenten studenten van de opleiding Voeding en Diëtetiek betrokken. Verwijs: ‘Eerstejaarsstudenten stellen bijvoorbeeld recepten op en testen deze onder de doelgroep. Vierdejaarsstudenten studeren binnen dit onderzoeksproject af. Waar we over 4 jaar staan? Hopelijk hebben we dan antwoord op de vraag: zijn ouderen in staat om een meer plantaardige keuze te maken in hun voeding? En hiermee op een verantwoorde manier af te vallen, zonder verlies van spiermassa? Ik hoop dat zij bereid zijn andere keuzes te maken. Dit helpt uiteindelijk de wereld om ons heen.’