Je suis. Een onderzoek naar jongerenwerk en glokalisering

Wat is er aan de hand? Wereldwijde en lokale gebeurtenissen zijn steeds meer van invloed op het leven van jongeren in Amsterdamse en Utrechtse buurten. Zo resoneren de ontwikkelingen in het Midden Oosten direct in de wijk (glokalisering). Naast dat jongeren zelf reageren op de globale ontwikkelingen, zijn zij ook gevoelig voor de reacties uit hun omgeving: de verontwaardiging op social media over het gebrek aan solidariteit met de slachtoffers van de aanslag in Beiroet of de veroordelende blik van de leraar op school. Het jongerenwerk richt zich op het begeleiden van jongeren bij het volwassen worden in de stad. Voor het jongerenwerk is het de vraag hoe te reageren op het lokaal resoneren van globale ontwikkelingen.

Hoofdvraag van dit onderzoek was: hoe zijn globale gebeurtenissen van invloed op het leven van jongeren in Amsterdamse en Utrechtse buurten en hoe reageren jongerenwerkers hierop?

Verklaring voor glokalisering biedt de omvangrijke trilogie ''The information age: Economy, Society and Culture'' van Manuel Castells, een Spaanse socioloog. Castells is ook wel bekend met zijn theorie over de netwerksamenleving. Hij schetst hoe de opkomst van de informatie-technologie (internet) de structuur van samenlevingen verandert, en daarmee de manier waarop mensen samenleven. Door digitale communicatie verdwijnen traditionele grenzen tussen economieën, landen en zelfs tijd. Tegelijkertijd blijft het dagelijks leven van mensen georganiseerd in lokale gemeenschappen waar zij werken en leven. Er is sprake van een continue wisselwerking tussen het mondiale en het lokale, tussen schaalvergroting en schaalverkleining. Om hierbinnen te kunnen overleven wordt de zoektocht naar identiteit steeds belangrijker.

Volgens jongerenwerkers roepen grootse gebeurtenissen zoals terroristische aanslagen, vragen, onbegrip en gevoelens van angst of woede op bij jongeren. De Amsterdamse jongerenwerker Gino ervaart bijvoorbeeld in zijn werk dat jongeren naar hem toekomen met vragen. Ze zoeken antwoorden om deze gebeurtenissen te kunnen begrijpen en hier een mening over te vormen. Dit hangt samen met de zoektocht naar hun eigen identiteit: Wie ben ikzelf en wat vind ik van deze gebeurtenissen? Jongeren hebben moeite om deze wereldwijde gebeurtenissen te plaatsen. Via social media zijn ze snel op de hoogte en lezen van allerlei reacties op een heftige gebeurtenis.

Volgens jongerenwerkers zoeken jongeren op het internet informatie over bijvoorbeeld de aanslagen in Parijs en vinden ze wat ze willen vinden. De wirwar aan informatie helpt jongeren niet altijd helder te krijgen wat er precies is gebeurd en een eigen mening te vormen op basis van feiten en betrouwbare informatie. Met het gevolg dat sommige jongeren een vertekend wereldbeeld ontwikkelen en hun eigen complottheorieën erop nahouden. Ook hebben sommige jongeren de behoefte om hun stem te laten horen, bijvoorbeeld wanneer zij zich als gevolg van deze gebeurtenissen minder geaccepteerd voelen in de samenleving. Jongerenwerker Gino heeft contact met islamitische jongeren die het gevoel hebben anders aangekeken te worden door hun omgeving zodra er een aanslag is gepleegd door Islamitische Staat (IS). Ook jongeren die zich nauw verbonden voelen met een land in oorlog (door religie of familieleden die daar leven) hebben behoefte hun stem te laten horen. Bijvoorbeeld door hun reactie te uiten op Facebook. Tot slot geven jongerenwerkers aan dat wereldwijde gebeurtenissen het gedrag van jongeren kan beïnvloeden. Door gebeurtenissen zien zij soms dat groepen jongeren als vijanden tegenover elkaar komen te staan of jongeren die dreigen te radicaliseren.

Jongerenwerkers denken een grote rol te hebben als het gaat over de impact die globale gebeurtenissen kunnen hebben op levens van jongeren. Binding met de democratische samenleving is niet altijd vanzelfsprekend voor de jongeren. Hier ligt voor het jongerenwerk een grote uitdaging om jongeren hierin te sturen, begeleiden en te motiveren met alle invloeden van dien. Jongerenwerkers kunnen een luisterend oor bieden, informeren en ondersteunen. In hun contact met jongeren signaleren zij welke vragen de gebeurtenissen oproepen bij jongeren. Door met jongeren in dialoog te gaan helpt hen om helder te krijgen wat er precies gaande is en biedt ruimte om een eigen kritische mening te vormen. De aanbevelingen rondom dit vraagstuk voor jongerenwerkers: blijf in gesprek, creëer verbinding, deel ook eigen gevoelens en mening met collega's, denk niet in hokjes en vakjes en tot slot deel expertise met collega’s en samenwerkingspartners.

Voor dit onderzoek is literatuuronderzoek uitgevoerd en zijn er 12 half gestructureerde interviews gehouden met jongerenwerkers werkzaam in Amsterdam en Utrecht.

Betekenis voor onderzoek: een verkenning biedt in beperkte tijd inzicht in de actuele stand van zaken rond een specifiek vraagstuk of ontwikkeling. Uitkomsten bieden dus slechts een eerste indruk. Op basis van deze uitkomsten weten we dat globale gebeurtenissen volgens jongerenwerkers impact hebben op levens van jongeren en dat jongerenwerkers hierover in gesprek zijn met jongeren. Vervolgonderzoek is nodig om het vraagstuk te onderzoeker vanuit het perspectief van jongeren. Wanneer dit specifieker in beeld wordt gebracht kan er ook specifieker gehandeld worden en bekeken worden wat jongeren hierin nodig hebben.

Betekenis voor het jongerenwerkpraktijk: deze verkenning leert dat het jongerenwerk jongeren een belangrijke plek biedt waar zij terecht kunnen met hun vragen, angstgevoelens of ideeën die zij krijgen door heftige gebeurtenissen op andere plekken in de wereld. Om deze rol te kunnen vervullen is het 1) belangrijk dat jongerenwerkers goed op de hoogte zijn van wereldwijde en lokale gebeurtenissen en hoe deze doorwerken op jongeren; 2) Jongerenwerkers over de vaardigheden beschikken om op een open manier met jongeren de dialoog aan te gaan over wat zij meemaken en ervaren; 3) bespreken in teamverband hoe zij als organisatie hun dienstverlening richting jongeren naar aanleiding van dit soort gebeurtenissen willen inrichten.

Betekenis voor overheidsbeleid: overheden krijgen via deze verkenning inzicht in welke impact wereldwijde gebeurtenissen (zoals aanslagen) op levens van jongeren in Amsterdamse en Utrechtse wijken hebben, en hoe het jongerenwerk tracht een antwoord te bieden op de ervaring van jongeren. Ook maakt het rapport inzichtelijk waarom het van belang is dat de overheid het jongerenwerk faciliteert om deze rol te vervullen, met tijd en informatie.

Betekenis voor onderwijs: de verkenning maakt inzichtelijk hoe globale gebeurtenissen doorwerken in lokale contexten en welke betekenis dit heeft voor het professioneel handelen van jeugdprofessionals. Deze inzichten zijn van betekenis voor het opleiden van een nieuwe generatie professionals. Aandachtspunten hierin zijn bijvoorbeeld dat het van belang is dat professionals een brede maatschappelijke oriëntatie, een open blik houden en gespreksvaardigheden ontwikkelen.