5 handvatten voor sociaal werk bij gezinshereniging
Boekpresentatie van ‘Gezinshereniging onder druk’ op de HvA door Vlaamse onderzoeker Pascal Debruyne met paneldiscussie over de Nederlandse context van het transnationaal sociaal werk
14 nov 2024 14:00 | Kenniscentrum Maatschappij en RechtSociale professionals die vluchtelingen ondersteunen bij gezinshereniging moeten met weinig handvatten de complexe realiteit van het migratierecht navigeren. In een vaak politiek vijandige omgeving proberen zij vluchtelingengezinnen zo goed mogelijk te ondersteunen, ondanks de grote kloof tussen wetgeving op papier en de dagelijkse realiteit. Vlaamse onderzoeker Pascal Debruyne deed onderzoek naar deze praktijk van het sociaal werk in België. Op 22 oktober presenteerde hij zijn boek ‘Gezinshereniging onder druk’ op uitnodiging van het HvA-lectoraat Stedelijk Sociaal Werk. Een breed publiek van welzijnswerkers, beleidsmakers, medewerkers van o.a. NIDOS, Vluchtelingenwerk en verschillende informele (welzijns)organisaties was daarbij aanwezig. Na de presentatie ging een panel van Nederlandse professionals verder in op de praktijk van gezinshereniging in Nederland.
Pascal Debruyne deed 4,5 jaar lang onderzoek naar de ervaring van hulpverleners en de gezinnen die zij ondersteunen bij gezinshereniging in de Belgische context. In 43 diepte-interviews ging hij in op thema’s als administratieve drempels, juridische obstakels, de gezinsrelaties, ‘governance’, wonen en financiële moeilijkheden.
Grote obstakels
Tijdens zijn presentatie vertelde Pascal over de verschillende drempels waar gezinnen en hulpverleners tegenaanlopen. Zo zijn de kosten voor gezinshereniging ontzettend hoog en hebben vluchtelingen vaak moeite om alle benodigde documenten aan te leveren. Dit werd ook beaamd in de paneldiscussie. Jaber Mawazini, die o.a. functionaris gezinshereniging bij NIDOS is, vertelde dat het in de praktijk voor veel (met name Afrikaanse) vluchtelingen moeilijk is om officiële bewijzen van geboorte, familierelatie en huwelijken aan te leveren, omdat ze deze simpelweg niet hebben.
Veranderende familierelaties
Pascal liet aan de hand van voorbeelden uit zijn onderzoek zien hoe het proces van gezinshereniging impact heeft op de gezinnen. Ouders proberen door middel van online of telefonisch contact een vorm van ouderschap op afstand te realiseren. Aan de andere kant krijgen kinderen vaak grote verantwoordelijkheden op hun schouders, waardoor de gezinsrelaties veranderen. In het contact wordt ondertussen door gezinsleden aan beide kanten veel verzwegen om elkaar geen pijn te doen of verdriet te besparen. Dit zorgt bijna altijd voor vervreemding en misverstanden. Daarbij zegt Pascal dat de impact groter is, omdat er geen brug is tussen de tijd voor, tijdens en na gezinshereniging vanwege de transnationale context.
Ook dit werd tijdens het panel uitvoerig besproken. Er is vaak de verwachting dat het kind, de partner of ouder niet veranderd is, maar dit is een onvermijdelijke realiteit, volgens Jaber. In zijn werk als functionaris gezinshereniging besteed hij dan ook veel tijd aan verwachtingsmanagement. Elize Smal van Pharos voegde daaraantoe dat de betrokkenheid van sociaal professionals niet stopt wanneer de gezinshereniging voltooid is. Ze besteden daarom ook aandacht aan de periode na de hereniging, waarbij ze gezinsleden ondersteunen elkaar weer terug te vinden. Daarnaast deed Pharos een onderzoek naar de effecten van afwijzing van een aanvraag op de mentale gezondheid van vluchtelingen. Ook het voorbereiden op deze mogelijkheid is iets waar sociaal professionals een belangrijke rol in vervullen.
Rol van sociaal werk in transnationale context
Pascal liet zien hoe het proces en de begeleiding van gezinshereniging door sociaal professionals plaatsvindt in een transnationale context van lokale en nationale overheid, internationale ambassades en de Dienst Vreemdelingenzaken (in Nederland de IND). Aan de hand van 5 P’s liet hij zien welke handvatten sociaal werkers hebben om de complexe realiteit te navigeren. Met deze 5 P’s kunnen zij door middel van ‘welzijnsbricolage’ ondersteuning bieden. ‘Welzijnbricolage’ verwijst naar de creatieve inzet en combinatie van (beperkte) middelen, netwerken en kennis door sociaal werkers om vluchtelingen zo goed mogelijk te ondersteunen in het proces.
De 5 P's zijn als volgt:
Het sociaal werk wordt door het proces van gezinshereniging in een ‘glokale’ context geplaatst. Dit vereist samenwerking over grenzen heen, met betrokken overheden, niet-statelijke organisaties en de transnationale gezinsrelaties.
Pascal’s onderzoek laat zien dat wat een wettelijk recht lijkt te zijn, in de praktijk vaak een ‘papieren gevangenis’ blijkt. Om deze bureaucratische barrières te overwinnen is kennis en kunde van de sociaaljuridische hulpverlening noodzakelijk.
Hierbij gaat het om het bouwen van een netwerk, zowel fysiek als sociaal, rondom het gezin. Denk bij fysieke netwerken aan huisvesting of opvang, maar ook laagdrempelige inloopdiensten waar mensen terecht kunnen voor ondersteuning.
Sociaal werkers kunnen volgens Pascal een rol spelen in het overbruggen van de afstand tussen gezinsleden, bijvoorbeeld door dingen als het verzwijgen van pijnlijke informatie tegen te gaan of ouders te betrekken bij de schoolsituatie van hun kinderen.
De structurele drempels die uit het onderzoek van Pascal naar voren komen vragen om een sterk tegengeluid. Ook hier kunnen sociaal werkers een rol spelen, door middel van lobbywerk, beleidsbeïnvloeding en sociale actie.
Panel
Tijdens de paneldiscussie was er ook uitvoerig aandacht voor de behoeften van vluchtelingen tijdens het proces van gezinshereniging. Sterre Berkelmans van Vluchtelingenwerk gaf aan dat er veel behoefte is aan duidelijkheid, maar dat het voor sociaal werkers lang niet altijd mogelijk is om dat te bieden, omdat ze daarvoor afhankelijk zijn van de IND. Ze proberen mensen daarom op een andere manier te ondersteunen, bijvoorbeeld door perspectief te bieden tijdens het wachten. Daarbij merkt ze dat veel mensen worstelen met vrij existentiële vragen. Waarom ben ik hier? Wie ben ik eigenlijk? Ze benadrukt dat het belangrijk is om daar ruimte aan te geven en dat te erkennen.
Josha Boot van Vluchtelingenwerk onderstreepte de bevindingen van Pascal nogmaals met zijn observatie uit de praktijk dat veel mensen eigenlijk niet geholpen zijn met een individuele begeleiding die alleen gericht is op de context in het aankomstland. Voor veel mensen staat de wereld stil tot ze gezinshereniging hebben gekregen. Josha ziet vaak dat mensen pas ‘heel’ zijn als de familie er is. Dat is niet individueel te begeleiden, want die context speelt mee.
Nieuwkomers in Amsterdam
De boekpresentatie werd georganiseerd door het lectoraat Stedelijk sociaal werk in het kader van het onderzoek naar de opvang van nieuwkomers in de Amsterdamse sociale basis . Dit lopende onderzoek bekijkt de aankomstperiode van nieuwkomers in Amsterdam en welke ondersteuning zij krijgen vanuit de sociale basis.
Meer over Pascal Debruyne en de panelleden
Pascal Debruyne is Dr. in de Politieke en Sociale Wetenschappen. Hij werkt als docent en onderzoeker Asiel en Migratie bij Odisee Hogeschool, aan de opleidingen Gezinswetenschappen en Sociaal Werk. Het boek Gezinshereniging onder druk. Transnationaal Sociaal Werk is beschikbaar via https://epo.be/shop/gezinshereniging-onder-druk/ .
Het panel bestond uit:
Elize Smal werkt bij Pharos, expertisecentrum gezondheidsverschillen, op het gebied van nieuwkomers en gezondheid. Een van de onderwerpen waar zij zich mee bezig houdt is de impact van gezinshereniging op de mentale gezondheid en het welzijn van mensen met een vluchtachtergrond . Vóór en na hereniging, maar ook bij afwijzing. Zij schrijft en adviseert over hoe hier in de begeleiding zo goed mogelijk rekening kan worden gehouden.
Jaber Mawazini (1983) is een socioloog die gespecialiseerd is in asiel- en migratiestudies. Hij werkt bij Nidos als functionaris gezinshereniging. Daarnaast is hij vrijwillig adviseur bij gemeente Amsterdam, onder andere als lid van de klankbordgroep vluchtelingen. Hij geeft gevraagd en ongevraagd advies over beleid, uitvoering en communicatie. Als ervaringsdeskundige doet Jaber mee aan discussies en workshops over statushouders en asielzoekers.
Sterre Berkelmans is Maatschappelijk begeleider Ex-Ama Team Utrecht bij Vluchtelingenwerk Nederland en Teamleider Juridisch LVV Utrecht bij Vluchtelingenwerk Nederland.
Josha Boot werk bij Vluchtelingenwerk Nederland, locatie Den Haag. Hij informeert, begeleidt en ondersteunt cliënten (statushouders) bij hun integratie-, ontwikkelings- en zelfregulatieproces in de gemeente Den Haag. Daarnaast volgt Josha de Master Social Work aan de Hogeschool van Amsterdam en van daaruit werkt hij ook aan de analyse van vraagstukken en projecten binnen zijn organisatie.
De ochtend werd gemodereerd door Charlotte Kemmeren. Charlotte is docent-onderzoeker bij de HvA. Ze is breed geïnteresseerd in de stedelijke context die zowel mogelijkheden voor verbindingen tussen individuen en groepen kent als risico’s. Vooral de vraag welke sociale structuren er al zijn in een stad, wat die betekenen in het leven van inwoners en waar nog een rol ligt voor professionele ondersteuning, vindt ze inspirerend. Daarnaast coördineert ze de minor Sociale Inclusie in Aandachtswijken.