Geen betere armen, maar een beter systeem

De zaal waar het symposium wordt gehouden zit vol. Onder de luisteraars zijn, behalve HvA-collega’s, medewerkers van gemeenten, buurtteams, landelijke uitvoeringsorganisaties zoals de Belastingdienst, vakbonden en ervaringsdeskundigen. Ieder van hen ziet burgers met lage inkomens verstrikt raken in de vele, ingewikkelde regelingen van de overheid. Sinds de toeslagenaffaire is iedereen het erover eens dat het beleid moet veranderen. Maar hoe? Dat is de grote vraag op het symposium Systeemverandering in een nieuwe politieke realiteit.

Armoede trekt armoede aan

Hoofdspreker is Ron Meyer, oud-partijvoorzitter van de SP, vakbondsbestuurder en projectleider van het Nationaal Programma Heerlen-Noord. Heerlen heeft de treurige eer dat het de armste gemeente van Nederland is. Vrijwel alle inwoners met lage inkomens wonen in Heerlen-Noord. Ook Meyer groeide hier op. Hij legt uit dat de ‘bloemkoolwijken’ hier gebouwd werden na de sluiting van de mijnen, toen er snel goedkope woningen nodig waren voor de werkloos geworden mijnwerkers. Deze wijken trokken echter ook burgers met een laag inkomen uit de rest van Nederland naar Heerlen-Noord. Armoede trekt armoede aan, legt hij uit, en eenmaal daar blijft het daar generaties lang. Juist daarom is het zo belangrijk om betaalbare huizen te bouwen in rijkere buurten.

Een ontoereikend minimumloon met dertig regelingen

Coach Mariska Komproe en ervaringsdeskundige Stella de Swart vertellen in een live podcast van HvanA over een ander aspect van armoede: de vele regelingen waarin burgers met een laag inkomen algauw verstrikt raken. Het minimumloon is niet genoeg om van te leven. Om te kunnen rondkomen, moeten minima gemiddeld van zo’n dertig regelingen gebruik maken. De Swart vertelt hoe ‘naakt en niet-waardig’ ze zich vaak voelde als ze haar privégegevens moest delen om aanspraak te kunnen maken op zo’n regeling. En dan nog waren er toeslagen die plotseling werden teruggevorderd, onbegrijpelijke brieven en verschillen tussen de ene gemeente en de andere. Wat hen betreft moeten al die toeslagen verdwijnen en moet het minimumloon omhoog. Ook Mirjam de Rijk, publiciste bij De Groene Amsterdammer, is het hiermee eens. Maar in de Eerste Kamer is nu juist tegen die extra verhoging van het minimumloon gestemd. Toch ziet ze een lichtpuntje. Het Europees Parlement heeft zojuist een wet aangenomen die het minimuminkomen stelt op 60% van het mediale inkomen, waar dit in Nederland nu nog op 45% ligt. De Rijk hoopt dat dit een deel van de armoede kan oplossen, ook al zijn er, volgens haar, daarnaast meer sociale huurwoningen nodig en betaalde kinderopvang.

Een probleem in het systeem

GGD-medewerkers Rian Pepping en Oscar Hulscher gaan in op een van de symptomen van armoede: overgewicht. Lang probeerde de GGD het overgewicht terug te dringen door het individu aan te spreken. Tegenwoordig zien ze dat ze het hele systeem moeten bekijken en dat ze ook de doelen en overtuigingen van mensen en organisaties in beeld moeten hebben. Voor de GGD betekent dit dat mensen met een laag inkomen het vaak moeilijker hebben met gezond en gevarieerd eten. Lenig leggen ze verbanden naar de verhalen van de eerdere sprekers: de overtuiging dat armoede de schuld is van het individu, de organisatie van een minimumloon met extra regelingen of, in het geval van de toeslagenaffaire, het doel om de fraude te bestrijden. Als je armoede wilt bestrijden, zeggen Pepping en Hulscher, richt je dan niet alleen op de symptomen, maar ook op het systeem en de achterliggende doelen en overtuigingen.

Lector Anna Custers kijkt positief op het symposium terug. ‘Alle sprekers op het symposium hebben onderstreept dat armoede grotendeels systemisch bepaald is. Het bijsturen van de mammoettanker die het sociale zekerheidsstelsel is, is een traag proces, maar stap éen is gezet, namelijk dat systeemverandering in het sociaal domein hét publieke gesprek is.’