Symposium Werk & Kanker: een uitwisseling van kennis en ervaring

Ragna van Hummel was een ICT-consultant toen ze borstkanker kreeg. Dat haar eigen re-integratie daarna zo lang duurde dat ze zelfs haar baan kwijtraakte, verwijt ze achteraf niemand: zowel zij als haar baas had geen idee hoe ze met de situatie moesten omgaan. Toen ze ontdekte dat die onwetendheid veel meer werkgevers en werknemers parten speelt, richtte ze in 2009 Re-turn op. De presentatie van Ragna tijdens het symposium was gericht op de re-integratieperiode. Weer aan het werk gaan na kanker roept allerlei vragen op. Kun je blijven werken als je leven op zijn kop staat door de diagnose kanker? Hoe ga je weer aan de slag na het afronden van de behandelingen? Als je herstelt na kanker is weer aan het werk gaan een uitdaging. Het brengt je veel: werken biedt afleiding en financiële zekerheid, het verlegt je focus van ziek naar beter en je doet weer mee met de maatschappij. Maar weer aan het werk gaan na kanker roept ook vragen op: hoe bouw ik op, kan ik dat nog wel aan en wanneer begin ik? En vooral ook: hoe dan? Wat is het ideale moment om werk gerelateerd iets te ondernemen, ook als werkgever of zorgverlener? Hoe ga je om met zingevingsvragen en taboes in communicatie? Zijn er voorspellende factoren te benoemen die je kunt gebruiken om re-integratie na kanker vorm te geven? Aan de hand van onder ander een ziektefasenmodel legde Ragna van Hummel uit wat er wel en niet mogelijk is, wie er betrokken zijn bij re-integratie en wat je van de bedrijfsarts kunt verwachten.

Ton Jenner is sinds 1982 actief als bedrijfsarts. Vanaf 2015 heeft hij zijn aandacht verlegd naar de problematiek rond kanker en werk. Sindsdien is hij vooral actief als bedrijfsartsconsulent oncologie, afgekort BACO. Dat is een bedrijfsarts met specifieke deskundigheid op het gebied van kanker en gespecialiseerd in de begeleiding van werkenden met kanker. “Werken is meedoen” en “Werken is meetellen”. Tijdens deze workshop, waarbij vanuit Toegepaste Psychologie’ Anne Koster één van de deelnemers was, is uitgebreid gesproken over het belang van werken voor mensen met kanker of mensen die kanker hebben gehad. Daarnaast is ook gesproken over hetgeen zij tegenaan lopen, zoals wetgeving, werkgevers die risico’s zien, factoren die van invloed zijn op werkhervatting. Ton beschreef ook wat hij verstaat onder het door hem gelanceerde begrip ‘de-integratie’; het proces waarbij steeds weer een stukje wordt afgeknabbeld van het sociale leven van de persoon in kwestie.

Sabine Wernars (o.a. arbeidsdeskundig casemanager, borstkankersymposium, moderator Facebookgroep Kanker en Werk en oprichter van Stichting Jij Speelt de Hoofdrol, zelf in 2012 diagnose borstkanker) en Dyon Klaassen (ex-topsporter, in 2019 diagnose speekselklierkanker, nu re-integratie coach bij Stap Nu) verzorgden deze workshop. Pascal van Eijck, student Toepaste Psychologie, was er bij: “Op een interactieve manier werden de deelnemers meegenomen in het persoonlijke verhaal van Sabine en Dyon. Als ervaringsdeskundigen doorliepen ze met ons de fases die iemand met een kankerdiagnose doormaakt. Steeds bespraken we als groep wat iemand in elke fase beleeft en op dat moment nodig heeft. Sabine en Dyon deelden vervolgens hun eigen beleving van de fase. Dit had een enorm inspirerend effect op de groepen gaf de deelnemers kijkje in de beleefwereld van kankerpatiënten.”

Michiel Greidanus promoveerde in 2021 op het onderwerp werkhervatting van werknemers met kanker. De focus lag hierbij op de rol van werkgevers. Sietske Tamminga doet sinds 2008 onderzoek naar werk en kanker. Momenteel is ze o.a. betrokken bij een project waarin een serious game wordt ontwikkeld voor werknemers met een diagnose van kanker gericht op werkbehoud na kanker. Communicatie is een belangrijk onderdeel in deze serious game. Uit eerder onderzoek en uit de praktijk is duidelijk geworden dat iedere werknemer met een diagnose kanker de situatie anders kan beleven. Er kunnen grofweg drie ‘belevingstypen’ worden onderscheiden, te weten: 1) geëmotioneerde werknemers, 2) werknemers die weinig aandacht voor de situatie willen en 3) werknemers die anders zijn gaan kijken naar werk en leven. Voor werkgevers is het belangrijk hun communicatiestijl aan te passen aan het belevingstype van hun werknemer, om zo werkhervatting te optimaliseren. Tijdens de workshop werd ingegaan op deze verschillende ‘belevingstypen’ en wat dat concreet betekent voor de communicatie met deze verschillende typen werknemers.

Huis aan het Water is een Stichting zonder winstoogmerk die mensen met kanker en hun naasten mogelijkheden wil bieden om te leren leven vanuit een veranderd perspectief. Manuela Hoogstraaten verzorgde deze workshop. Zij is op vrijwillige basis werkzaam bij Huis aan het Water als re-integratie adviseur en coach. Zij adviseert en begeleidt werknemers met kanker én werkgevers bij arbeidsverzuim en re-integratie. In deze workshop werden praktische handvatten voor de omgang met de impact van kanker besproken. Vanuit Toegepaste Psychologie was Hanneke Lodewijk hierbij aanwezig. Zij noteerde diverse praktische adviezen voor werkgevers. Verschillende fases van de ziekte, en welke psychologische uitdagingen zich per fase voordoen. Op diverse gebieden kan ondersteuning mogelijk zijn, waarbij balans belangrijk is. Hoe zorg je voor voldoende ondersteuning voor zowel diegene die getroffen is door kanker als voor jezelf tijdens deze fases? Hoe ga je met elkaar het gesprek aan? Wat betekent gezondheid voor jou? Wat houdt het spinnenweb van de positieve gezondheid in? Hoe kun je dit spinnenweb inzetten voor het voeren van een goed gesprek? In de workshop werd hier actief aan gewerkt. Het advies aan werkgevers is nadrukkelijk om het juiste gesprek aan te gaan. Vraag vooral wat déze werkenden nodig heeft.

Door Vonk (mede-oprichter van Tired of Cancer) en Danka Labovic (bedrijfsarts in opleiding bij HumanCapitalCare) verzorgden deze presentatie. Vermoeidheid door kanker is een belangrijke drempel voor mensen om weer succesvol terug te keren naar werk. Begeleiding is nodig. Voor een dagelijkse steun in de rug is de Untire app beschikbaar. Deze app is speciaal ontwikkeld door psycho-oncologen, fysiotherapeuten en in samenwerking met patiënten voor (ex) kankerpatiënten die last hebben van vermoeidheid bij kanker. In deze presentatie werd uitgelegd hoe de app werkt, op welke basis deze is ontwikkeld, en hoe de app in de praktijk van re-integratie wordt ingezet. Ook kwam aan bod wat de ervaringen van gebruikers zijn met de Untire app in hun re-integratie traject.

Natascha van Schaardenburgh (directeur en eigenaar van Bureau VolZin) en Simone Verschoor (specialist in de begeleiding bij cognitieve klachten) verzorgden deze workshop. Bureau VolZin is een landelijk re-integratiebureau en begeleidt mensen na ziekte of met een aandoening bij het vinden en behouden van een baan. Tijdens de workshop werd het Model ‘Bewust van werk’ uitgelegd, waarin bijvoorbeeld ook de werksfeer en werkdruk een rol spelen. Er werd vervolgens ingezoomd op cognitieve klachten en wat deze voor impact op werk kunnen hebben. En hoe zijn cognitieve klachten op de werkvloer te herkennen? Op praktische wijze werden verschillende cognitieve processen aan de hand van het cognitieve revalidatie model van Schouwen toegelicht. De deelnemers kwamen ook met voorbeelden uit de praktijk. De invloed van vermoeidheid – een veelvoorkomend probleem bij mensen die kanker hebben gehad – kreeg ook aandacht. Hoe het komt dat juist de hogere zogeheten executieve processen in de knel komen bij deze problematiek werd ook duidelijk.

Margot van Woerkum behandelt mensen die psychische problemen ondervinden als gevolg van kanker, en hun naasten. Vanuit een achtergrond als arbeids- en organisatiepsycholoog heeft Margot zich gespecialiseerd in de psycho-oncologie. In haar behandeling (met o.a. EFT, ACT, mindfulness, cognitieve gedragstherapie, schematherapie en EMDR) heeft ze aandacht voor de partnerrelatie, gezins- en werkcontext. Verbinding, (zelf)compassie, betekenisgeving en acceptatie zijn centrale thema’s in haar werk om de veerkracht van cliënten te vergroten. Franz Maissan, docent Toegepaste Psychologie, was aanwezig en vertelt: “De psychologische impact, naast de fysieke impact, van kanker is groot. Deze impact omvat vooral distress en angst, maar ook wel trauma en depressie. Deze klachten vragen om zorg op maat. Tijdens (en net na) de behandeling staan mensen nog in de overleefstand, daarna is er vaak pas ruimte voor emoties. Opvallend is dat maar 21% van personen met hoge angst door een oncoloog wordt doorgestuurd voor psychologische ondersteuning. De ondersteuning omvat doorgaans psycho-educatie, CGT, ACT, mindfulness en EMDR. Margot heeft de deelnemers in tweetallen na laten denken over mogelijke signalen van psychische angst en het herkennen ervan en daarnaast hebben de deelnemers vragen kunnen stellen en eigen ervaringen kunnen delen. Een bijeenkomst die tot denken aanzet en laat zien dat er, wat betreft doorverwijzing, zeker nog stappen gemaakt kunnen worden.”

Mariëtte van Hooff werkt als zelfstandig vitaliteitprofessional vanuit de opvatting dat vitaliteit veel verder gaat dan gezondheid en leefstijl. Vitaal zijn is alles uit je leven halen. Of op organisatieniveau: ervoor zorgen dat de mensen die bij je werken optimaal kunnen presteren. Zij verzorgt workshops bij bedrijven ter preventie van uitval (stress, veerkracht en ontwikkelen van herstelvermogen), doet arbeidskundig onderzoek en is gespecialiseerd in het begeleiden van mensen met kanker, burn-out en chronische aandoeningen. Fraukje Koster, docent Toegepaste Psychologie, vertelt: “In de workshop werd het verschil tussen leven en overleven besproken. Aan bod kwam ook hoe dat verband houdt met de dingen waar mensen tijdens hun herstel en re-integratie tegenaan lopen. Interessante aanknopingspunten voor een effectieve begeleiding bij het herstel. Belangrijk is zicht op hoe de persoon zijn/haar psychologische basisbehoeften autonomie, verbinding en competentie ervaart en op copingstrategieën van de betrokkene.” Kortom, in deze workshop handvatten voor maatwerk in de begeleiding.

Femke van Koll, zelfstandig NOBCO-coach Happy Lemon Coaching, ervaringsdeskundige kanker en teamleider HBO, werkt vanuit het gedachtegoed van positieve psychologie in het omgaan met ingrijpende (levens)veranderingen. Japke Ebbinge (docent Toegepaste Psychologie en Podcast De Loopbaancoach) was bij deze workshop aanwezig. Diverse vragen stonden centraal. Hoe heb jij van de zure dingen die op je levenspad zijn gekomen iets zoets weten te maken, met andere woorden hoe heb jij van je kwetsbaarheid je kracht gemaakt? Wat doe je als de kanker, of de klachten niet meer zichtbaar zijn voor de buitenwereld? Wie ben ik als coach? Wat maakt mij anders? Hoe zet ik mijn eigen ervaringsdeskundigheid als ex-kankerpatiënt in? Practice what you preach; Hoe blijf ik zelf overeind? Hoe bewaak ik mijn eigen energieniveau?

Wike de Klerk heeft zich als beeldend therapeut gespecialiseerd in de best mogelijke psychosociale nazorg bij kanker. In de workshop gingen de deelnemers aan de slag met klei. Studentendecaan Reina Dooijewaard was er bij en verwoordt haar beleving van deze workshop als volgt: “Op zoek naar kwetsbaarheid en kracht uitgedrukt in klei. Gevoelens uitgedrukt in vorm. En dan woorden vinden voor die vorm en dit in vertrouwen met elkaar hebben kunnen delen.” Wike nam de deelnemers mee in het bewust worden van je sterke en je kwetsbare kant. Ontdekken en accepteren dat je kwetsbare kant ook van waarde en nut is en leren dat jij beide kanten kunt verzorgen en in balans kunt brengen. Wike werkt met diverse werkvormen met mensen die kanker hebben gehad. Daarbij kan het gesprek ook gaan over werk.

Carolien Boeve-Schreij (coördinerend bedrijfsarts voor de Politie eenheid Rotterdam) en Kees van der Spek (begeleiding van direct leidinggevenden Politie bij het terugdringen van verzuim en lid van de Coachpool, in 2019 geconfronteerd met kanker) verzorgden deze workshop. De Nationale Politie werkt met de Stichting Tegenkracht om begeleiding te bieden aan medewerkers die met kanker worden geconfronteerd. Binnen deze workshop werd vanuit zowel het perspectief van de bedrijfsarts, als vanuit het persoonlijk perspectief van een medewerker, verteld. Stichting Tegenkracht biedt maatwerkbegeleiding op allerlei gebieden van oncologische (sport)revalidatie tot diëtiek en mentale begeleiding voor de persoon in kwestie en zijn naasten.

In deze workshop namen Saskia Ruigrok (Achmea) en Judith Maas (Care in Company) de deelnemers mee in de visie van Achmea op het welzijn van haar medewerkers. Ze gaven een inkijkje in het aanbod aan interventies die medewerkers kunnen inzetten én vertellen hoe Achmea omgaat met verzuim en re-integratie. Jaysen Scheepers, student Toegepaste Psychologie was erbij en vertelt “Achmea maakt gezond werken toegankelijk voor hun werknemers door een ‘gezond werken plein’ op iedere locatie waar men toegang heeft tot professionals. Daarnaast is op het Intranet van Achmea informatie en een toolbox beschikbaar voor werknemers en leidinggevenden. Op deze manier wordt het gesprek aangegaan over gezondheid makkelijker."

Deze workshop ging over Adolescent en Young Adults (AYA) die te maken hebben (gehad) met kanker. In deze workshop werden de deelnemers meegenomen in de impact die een kankerdiagnose heeft in het leven van adolescenten en jongvolwassen door middel van een visualisatieoefening. Een verhaal dat binnen kwam. Docent Toegepaste Psychologie Susan Polak was hierbij aanwezig. “Een belangrijk punt dat naar voren kwam was dat een AYA stil blijft staan na een diagnose. Alle leeftijdsgenoten gaan echter verder met hun leven wat onder andere tot gevolg heeft dat ze zich heel eenzaam heeft gevoeld.” Een ander belangrijk punt was dat er voor een student weinig faciliteiten zijn waar een student zich tot kan richten. Waarbij een werknemer een bedrijfsarts en andere faciliteiten kan benaderen, blijkt dat de student dit niet heeft. Kortom, hogescholen en universiteiten zouden meer concrete en toegankelijke begeleiding moeten bieden aan studenten die een kankerdiagnose krijgen.