‘AI biedt geen gouden oplossing bij neurodivergentie’

Voor sommige mensen bieden AI-programma’s uitkomst op werk of studiegebied. Zo bieden bepaalde organisaties AI-software die oogcontact in videocalls simuleert, door de stand van de ogen te ‘corrigeren’, omdat het voor mensen met ASS uitputtend kan zijn om oogcontact te maken.

Ook zouden studenten en werknemers met AD(H)D bepaalde belastende administratieve taken kunnen uitbesteden aan AI, zoals het samenvatten van lange stukken of taaie contracten, waardoor het je in theorie energie zou kunnen besparen.

Meer vertellen aan een robot

Een taalmodel als Chat-GPT kán een hulpmiddel zijn voor communicatie als je hier moeite mee hebt, benadrukt Pascal Wiggers, lector Applied AI aan de HvA. “Het kan helpen om taken te organiseren, om je punt helder te formuleren, of om een tekst te schrijven die bij anderen goed binnenkomt.

Ook toont een aantal onderzoeken dat mensen met ASS de antwoorden van een eenvoudige AI-chatbot of robot waarderen, omdat de voorspelbaarheid voor hen fijn is. Zo’n robot wordt daarom inmiddels ingezet in bepaalde therapieën voor kinderen met ASS, omdat zij dan meer vertellen aan een robot dan als er een mens zou zitten.”

AI als buddy

Verschillende media, waaronder de BBC, beschrijven inmiddels ook de hoe AI-chatbots worden ingezet voor psychologische kwesties. Met name jongeren zouden hier gebruik van maken.

Maar voor AI als gouden oplossing wordt gezien: het hangt ervan af hoe je het gebruikt, "Het kan helpen om gesprekken te oefenen of even je hart te luchten. Maar je hebt wel contact met een ding, dat niet terugpraat uit betrokkenheid; het kan menselijke contacten niet vervangen. Het heeft geen echte empathie, en de adviezen die het geeft zijn op geen enkele manier onderbouwd. Ben je dan niet technologie aan het inzetten voor een probleem, dat je eigenlijk op een andere manier zou moeten aanpakken?”

Zwaktebod

Ook is het advies dat uit al die taalmodellen komt rollen vooral op de neurotypische school gebaseerd – datgene wat normaal of acceptabel wordt gevonden. "AI neigt naar het gemiddelde", zegt Wiggers, 'dus dan ben je eigenlijk de norm aan het bevestigen. Dat lijkt me een zwaktebod.”

Kansen en risico's voor studenten

Als het om de kansen en risico’s van AI voor (neurodivergente) studenten gaat, dan weet Izaak Dekker hier meer vanaf, associate lector Didactiek & Curriculumontwikkeling in het Hoger Onderwijs. Hij onderzoekt bijvoorbeeld of AI-chatbots studentbegeleiding zouden kunnen verbeteren, samen met de VU en Inholland. Kunnen ze student-assistenten assisteren? Of docenten, zodat het een combinatie wordt?

Prijs die je betaalt

Voordat we AI gaan inzetten voor onderwijskwesties, moeten we echt meer weten over de ‘bijwerkingen’, zegt Dekker. “We hebben weinig evidentie over hoe het werkt- de wetenschap loopt achter op de mogelijkheden. Eén: we weten niet of het daadwerkelijk doet wat gezegd wordt, en twee: welke prijs je ervoor betaalt."

Leren wordt ondermijnd

Van de prijs die je ervoor betaalt, geeft Dekker een voorbeeld. “Zo kán Chat-GPT het leren versterken, bijvoorbeeld door je feedback te geven op een stuk. Maar gebruik je het als het ware als een soort ‘kruk’ om te lopen- door het in te zetten voor dat wat je al lastig vindt – dan kan AI het leren zelf ondermijnen.

Zo laat een recent onderzoek zien dat studenten beter presteerden wanneer ze ChatGPT mochten gebruiken ter ondersteuning. Maar toen de onderzoekers deze ondersteuning wegnamen, presteerden deze studenten slechter dan studenten die überhaupt geen toegang tot ChatGPT hadden gekregen.” (Bastani et al, 2024)

Gewenste moeilijkheden

Leren vraagt nu eenmaal dat je lastige dingen aangaat en daar doorheen komt, vertelt Dekker. Zoals een presentatie uit je hoofd voor de spiegel oefenen, en vaak de spanning die gepaard gaat met iets voor een groep voordragen.

“Effectieve studeerstrategieën zijn niet zo populair, omdat ze veel inspanning kosten. Maar door die gerichte inspanning kom juist wél tot de meest effectieve vormen van leren. Het is best een verleiding om die inspanning te vermijden. Maar daarmee ben je op de lange termijn slechter af.”

Ook voor studenten met bijvoorbeeld AD(H)D, autisme of dyslexie is de vraag of AI hen niet bepaalde situaties en leerkansen laat vermijden. Dekker: “Zowel neurotypische als neurodivergente mensen worden gelukkiger van betere relaties, en van meer interactie met mensen. Of AI daaraan bijdraagt en tegen welke prijs? Dat moet nog blijken.”