Alice Rawsthorn: 'Design is universele taal die mensen verbindt'

Bijna direct na de uitbraak van de coronapandemie startte de gezaghebbende designcriticus Alice Rawsthorn het instagram-account Design Emergency. Met Paola Antonelli, curator van het MoMa in New York, verzamelde zij inspirerende projecten waarmee ontwerpers deze acute gezondheidscrisis het hoofd bieden. “‘Design is overal, van onze telefoons en woonhuizen tot de inrichting van complete steden en dus ook de medische zorg. Zodra de pandemie toesloeg, was mijn instinct dan ook om deze crisis te onderzoeken door middel van design”, zegt Rawsthorn. “Al snel bleek dan ook hoe vindingrijk, moedig, lef, publieksgericht en empathisch ontwerpers kunnen zijn.”

Maar zoals dat gaat bij de Britse auteur van toonaangevende boeken en voormalig columnist van The New York Times: Design Emergency groeide van Instagramaccount al snel uit tot een brede beweging met lezingen, conferenties, en uiteindelijk het gelijknamige boek dat dit voorjaar verscheen. Hierin onderbouwen Rawsthorn en Antonelli met tal van voorbeelden dat design een krachtig instrument is voor maatschappelijke verandering en dus ook verbetering – niet alleen voor medische zorg. “Design is een mentaliteit, een manier om naar de wereld te kijken en ermee om te gaan."

Kunt u de kenmerken van deze mentaliteit beschrijven?

“Deze opvatting van design als een attitude is geïnspireerd op een hoofdstuk uit het boek Vision in Motion (1947) van kunstenaar, ontwerper en theoreticus László Moholy-Nagy. De volledige hoofdstuktitel is trouwens: Design is not a profession but a mentality. Hij zag design als improviserende mentaliteit, die is geworteld in instinct en vindingrijkheid, gericht op experiment en open voor iedereen. Daarmee bevrijdde hij design van de professionele rol in het industriële tijdperk, en vond hij het concept eigenlijk opnieuw uit. Ik koos vervolgens Design as an Attitude als de titel van mijn eerdere boek als eerbetoon aan Moholy-Nagy, omdat ik geloof dat die opvatten van design, als constructieve mentaliteit, voor nieuwe generaties ontwerpers essentieel is om onafhankelijk hun sociale, politieke, technologische en ecologische doelen na te streven.”

Waarom is design zo’n geschikt instrument voor maatschappelijke verandering?

“Ontwerpen wordt vaak gezien als een combinatie van vaardigheden die gericht zijn op het vormgeven van producten. Maar deze vaardigheden reiken verder dan het esthetische en praktische. De impact van design is namelijk ook technisch, sociaal, politiek, wetenschappelijk. Het is als een universele taal die mensen over de hele wereld verstaan. Daarom is het ook zo’n voor de hand liggende en bruikbare manier om brede problemen aan te pakken, zoals klimaatverandering, disfunctionele sociale zorgstelsels, sociaal onrecht en, zo is onlangs gebleken, wereldwijde noodsituaties in de volksgezondheid.”

Een van de uitgangspunten van ‘Design Emergency’ is dat design uitgerekend in tijden van crisis werkbare en realistische oplossingen kan formuleren. Waar komt deze veerkracht van ontwerpers vandaan?

“Design is een complex en ongrijpbaar begrip dat in verschillende tijden en contexten verschillende betekenissen had. Daardoor is een warboel aan misverstanden en clichés ontstaan over wat het nou eigenlijk is. Maar in al zijn gedaanten geloof ik dat design altijd een elementaire rol heeft gespeeld als aanjager van maatschappelijke verandering, op verschillende gebieden ook; sociaal, politiek, economisch, wetenschappelijk, technologisch, cultureel, ecologisch of wat dan ook. Opvallend is dat deze veranderingen overwegend positief zijn.

Design had deze impact al eeuwenlang, voordat de woorden waren gevonden om het te beschrijven. Telkens wanneer mensen zich hebben aangepast aan veranderingen in hun leven, of crises en catastrofes meemaakten, hebben ze zich beziggehouden met design, door het in te zetten als een aanjager van verandering. Meestal was dat intuïtief en onbewust . Een van de sterke punten van design is dat het een flexibel en vloeiend medium is, dat zich voortdurend aanpast aan verschillende uitdagingen, of het nu gaat om het bouwen van degelijke, betaalbare sociale woningen om duizenden mensen te huisvesten, of om een ​​individu helpen om diens nuances van genderidentiteit te weerspiegelen, via persoonlijke stijl.”

Wat is volgens u de meest urgente crisis van onze tijd? En welke positieve bijdrage kan design spelen in de oplossing hiervan?

“We worden op dit moment niet alleen geconfronteerd met zoveel crises tegelijk; ook zijn ze diep met elkaar verweven. De keuze zou zijn tussen: de toenemende noodsituatie op het gebied van klimaat en de ernstige politieke, economische en ecologische gevolgen ervan;de groeiende scheve verdeling van welvaart tussen rijk en arm, oud en jong; de menselijke tragedie en economische onrust van de gruwelijke oorlog van Rusland in Oekraïne, en de overvloed aan andere conflicten wereldwijd; groeiend wantrouwen jegens het politieke establishment; de opkomst van intolerantie, vooroordelen, onverdraagzaamheid, Brexit en de crisis van sociale rechtvaardigheid; de verergering van de vluchtelingencrisis: een recordaantal van 100 miljoen mensen is gedwongen hun huis te ontvluchten en hun leven elders weer op te bouwen; en angstaanjagend misbruik van technologie.

Het is een angstaanjagende situatie, die briljant werd samengevat door een van mijn favoriete spandoeken tijdens een Women's March in Londen. Alle andere banners waren gericht op specifieke oorzaken, maar deze zei simpelweg: 'Te veel om op dit ene spandoek te zetten.' Design moet een constructieve aanjager van verandering zijn voor elk van deze uitdagingen.”

Kunt u een historisch voorbeeld geven van design als constructieve aanjager van verandering in crisistijd?

“Uiteraard! Niet voor niets volgen na grote noodsituaties veelal perioden van radicaal herontwerp en wederopbouw. Om een paar voorbeelden te noemen: de introductie van de Londense brandweer na de Grote Brand van Londen in 1666, en Joseph Bazalgette's visionaire herontwerp van het Londense rioleringssysteem na The Great Stink van 1858. Op dezelfde manier hebben plagen en epidemieën vaak geleid tot dramatische verbeteringen in de gezondheidszorg, terwijl de fysieke vernietiging veroorzaakt door de Eerste en Tweede Wereldoorlog tot de bouw leidde van scholen, woningen, ziekenhuizen en openbare parken, nadat die conflicten waren beëindigd.”

U bent keynote speaker op het Society 5 Festival. In het concept 'Society 5.0' richten we ons niet meer op wat technologie allemaal kan, maar wat we als mens en samenleving nodig hebben. Op welke manier kan design helpen om mensgerichtere technologie te creëren?

“Door de tech for tech's sake-mentaliteit los te laten, die een rol speelt in meerdere van de eerder aangehaalde maatschappelijke problemen. Van cruciaal belang is dat design moet proberen te anticiperen op potentiële problemen die nieuwe technologieën kunnen veroorzaken, niet alleen op hun mogelijke voordelen. Laten we als voorbeeld kunstmatige intelligentie nemen. Ontwerpers hadden meer aandacht kunnen geven aan voorgeprogrammeerde vooroordelen, die de resultaten van kunstmatige intelligentie sterk beïnvloeden. Daarmee kan A.I. allerlei vormen van historische ongelijkheid in stand houden of zelfs versterken. Design had ook beter kunnen anticiperen op de ecologische schade die wordt veroorzaakt door krachtige software, die steeds meer kunstmatige intelligentie aandrijft en daarvoor enorme hoeveelheden energie verbruikt en enorme hoeveelheden koolstof uitstoot, vaak op afgelegen, landelijke en daarom zeer kwetsbare locaties. Design zou zich meer moeten richten op deze keerzijde van technologie.”

_______

Alice Rawsthorn is spreker op het Society 5.0 Festival, dat de HvA (faculteit Digitale Media en Creatieve Industrie), DIgital Society School en het Centre of Expertise for Creative Innovation organiseren, in samenwerking met gemeente Amsterdam en The Student Hotel.
12 & 13 oktober 2022 in The Student Hotel, Wibautstraat 129 in Amsterdam.