Leiderschap van leraren

Van leraren wordt steeds meer verwacht dat ze verantwoordelijkheid nemen voor en leiding nemen bij de ontwikkeling van onderwijs. De internationale term hiervoor is ‘teacher leadership.’ Dit leiderschap gaat over de invloed die leraren uitoefenen op zaken die hun eigen klas of hun eigen vak overstijgen. Leiderschap van leraren kan veel verschillende vormen aannemen. Het kan gaan om het inbrengen van ideeën, ondersteuning of advies. Het kan betrekking hebben op het curriculum, de organisatie of collega’s. En de focus kan liggen op het eigen team, de eigen school, het bestuur, maar ook daar buiten. Dit leiderschap vraagt ook nieuwe kwaliteiten van leraren. Hoe dat leiderschap van leraren in scholen vorm kan krijgen en versterkt kan worden is een belangrijk onderzoeksthema van het lectoraat Leren & Innoveren.

​​​​Promotie-onderzoek Marco Snoek

In 2014 promoveerde lector Marco Snoek op het proefschrift 'Developing teacher leadership and its impact in schools'. Dit was een belangrijke impuls om het begrip teacher leadership meer aandacht te geven. Hoofdvraag was: What learning arrangements are effective in supporting teachers in developing their leadership qualities? And to what extent and under what conditions can development of these leadership qualities impact practices in school? Het onderzoek keek met name naar de invloed van een masterprogramma op het  leiderschap van leraren en op hun rol binnen scholen.

Naar aanleiding van het promotie-onderzoek van Marco Snoek zijn diverse publicaties verschenen en zijn trajecten ontwikkeld voor het versterken van leiderschap van leraren.

Publicaties

Snoek, M., Verbeek, B., & Verwer, S. (2021). Hoe leraren leiderschap kunnen ontwikkelen en delen: reflecties op een leergang. De Nieuwe Meso, 8(1), 42-47. (uitgebreide versie).

NRO-reviewstudie Teacher Leadership

In een NRO-reviewstudie naar Teacher Leadership stond de vraag centraal hoe het leiderschap van leraren in scholen versterkt kan worden. In het eindrapport van Marco Snoek, Frank Hulsbos en Inge Andersen wordt een onderscheid gemaakt tussen vier vormen van teacher leadership: rolebased teacher leaders, collective rolebased teacher leader teams, initiators, community based teacher leadership. Daarnaast kan de reikwijdte (binnen het eigen, team, de school, het bestuur, landelijk of zelfs internationaal) en focus (gericht op onderwijsontwikkeling, ondersteuning van collega’s,  organisatie-ontwikkeling, ontwikkeling van het beroep, …) van teacher leaders variëren.

Het rapport besteedt aandacht aan de teacher leadership paradox: hoe scherper het leiderschap van leraren gekoppeld is aan posities, hoe kleiner het beroep dat op andere leraren gedaan wordt – en hoe groter het risico dat er een tweedeling ontstaat tussen leiders die zich erkend voelen en volgers die zich buitengesloten voelen en daardoor hun eigenaarschap ten aanzien van schoolontwikkeling verliezen.

Het rapport biedt handvatten voor de ontwikkeling van teacher leadership door een analyse van voorwaarden die nodig zijn binnen scholen en de kwaliteiten die leraren en schoolleiders nodig hebben. tenslotte geeft het rapport concrete voorbeelden van teacher leaders en scholen.

Publicaties

Snoek, M., Hulsbos, F., & Andersen, I. (2019). Teacher leadership: hoe kan het leiderschap van leraren in scholen versterkt worden? Hogeschool van Amsterdam. 

De rol van leiderschap bij duurzame onderwijsinnovaties

Het duurzaam vertalen van innovaties naar de dagelijkse onderwijspraktijk blijkt niet vanzelfsprekend. Duurzaam kan betrekking hebben op verankeren en inbedden zodat de innovatie gedurende langere tijd blijft bestaan, of op het verbreden of opschalen zodat de innovatie op meer plekken (meer klassen, vakken, scholen) wordt ingevoerd. Een derde vorm van verduurzamen heeft betrekking op blijvend vernieuwen, waarbij – op basis van nieuwe ervaringen of inzichten – voortdurend aanpassingen gemaakt worden in het innovatieve concept en in de context waarbinnen de implementatie plaats vindt.

Bij duurzame implementatie van innovaties in het onderwijs lijken (formele of informele) leiders binnen en buiten de school een belangrijke rol te spelen. In deze systematische literatuurreview wordt daarom ingezoomd op de rol van (in)formeel leiderschap bij het verduurzamen van innovaties in scholen. Verondersteld wordt dat (in)formele leiders een belangrijke rol spelen bij het creëren van condities die bijdragen aan verduurzaming van onderwijsinnovaties.

Deze condities kunnen betrekking hebben op contextuele, relationele en individuele condities. Contextuele condities refereren naar bijvoorbeeld de voorwaarden die aanwezig zijn, zoals tijd, overlegruimte, materialen. Relationele condities verwijzen naar bijvoorbeeld een netwerk van leraren die lessen ontwerpt, daarmee experimenteert en gezamenlijk reflecteert. Tot slot refereren individuele condities naar bijvoorbeeld de kwaliteiten of opvattingen van individuele leraren of schoolleiders. Deze condities kunnen betrekking hebben op het microniveau (opvattingen en vaardigheden van de leraar in de klas), op het mesoniveau (netwerk in de school) of op het macroniveau (de maatschappelijke, politieke en beleidsmatige omgeving van de school).

Op basis van een systematische literatuurreview is een zo compleet mogelijk overzicht gegeven van wat er op dit moment bekend is over condities die de duurzaamheid van innovaties in basis- en voortgezet onderwijs stimuleren.

Publicaties

Krijgsman, C., Snoek, M., Abels, S., Dekkers, M., van Gemert, M., & Thurlings, M. (2022). Duurzame innovaties in het onderwijs: een systematische literatuurreview: de invloed van (gespreid) leiderschap en de samenhang met contextuele, relationele en individuele condities. Eindhoven School of Education.