Institutioneel racisme in het onderwijs: wat is nodig voor echte verandering?

Het herkennen van institutioneel racisme is voor velen niet vanzelfsprekend. Zelfs wanneer het wordt herkend, blijft het een uitdaging om hier adequaat en sensitief naar te handelen. Ondertussen ervaren leerlingen van kleur en/of met een migratieachtergrond dagelijks de gevolgen, zoals stigmatisering, onderadvisering en lage verwachtingen. Wat ontbreekt er in de aanpak van discriminatie en racisme op scholen in Nederland? En wat vraagt dit van (aankomende) onderwijsprofessionals?

Om deze vragen te verkennen, organiseerde het Centre of Expertise Urban Education op 10 maart een bijeenkomst in de Buurtcampus Zuid-Oost. Aanleiding was het recent verschenen VU-rapport ‘Achterstelling en discriminatie in het Amsterdamse onderwijs’ (2024) van onderzoekers Maurice Crul, Carl Steinmetz en Frans Lelie. Zij verzamelden tientallen ervaringen van leerlingen en hun moeders van kleur en/of met een migratieachtergrond over hoe racisme in het onderwijs doorwerkt.

Littekens door racisme

Tijdens de eerste helft van de bijeenkomst vond een panelgesprek plaats met de onderzoekers van het rapport, Jelle Mulder (bestuurssecretaris Zonova) en een ervaringsdeskundige. Deze laatste deelnemer sprak, zichtbaar geroerd, over de impact die racisme had op haar eigen schoolloopbaan en hoe haar kinderen nu met dezelfde obstakels te maken krijgen. “Racisme gaat niet alleen om kansen, maar laat ook diepe littekens achter,” benadrukte ze. De boodschap was duidelijk: er is meer nodig dan alleen erkenning—er moet actief gewerkt worden aan een omgeving waarin racisme geen ruimte krijgt.

Wat is nodig voor een veilige leeromgeving?

Volgens Maurice Crul begint dit met écht luisteren naar deze verhalen in plaats van enkel te zenden. Dit sluit aan op de behoeften van de ervaringsdeskundige: “Een luisterend oor en het gevoel dat mijn stem er écht toe doet.” Jelle Mulder benoemde dat het als onderwijsprofessional belangrijk is om je dienstbaar op te stellen naar ouders. Op deze manier kun je ook echt actie ondernemen. Frans Lelie voegde toe: “Deze leerlingen worden na één fout al afgeschreven. Geef ze ook een tweede kans. En een derde, vierde... Het zijn kinderen.”

Uitwisseling van ervaringen

Tijdens de tweede helft van de bijeenkomst bespraken de deelnemers in groepen hun eigen ervaringen met institutioneel racisme in het onderwijs. Hier werd pijnlijk duidelijk hoe lage verwachtingen over leerlingen van kleur en/of met een migratieachtergrond in de praktijk tot uiting komen. Ook werd besproken hoe goedbedoelde uitspraken, zoals “We hebben ook loodgieters nodig”, in de praktijk een negatieve impact kunnen hebben. Daarnaast kwam naar voren hoe docententeams elkaar soms versterken in (onbewuste) racistische denkpatronen, waardoor het – vooral als stagiair – lastig kan zijn om hier in je eentje tegenin te gaan.

Praktische tips

De bijeenkomst sloot af met praktische tips voor (aankomende) onderwijsprofessionals. Een belangrijk advies was om het gesprek over institutioneel racisme niet alleen te voeren, maar medestanders te zoeken onder collega’s of medestagiairs. Kleine veranderingen kunnen grote impact hebben. Volgens Jelle Mulder is het zaak dat docenten zich kwetsbaar opstellen om draagvlak te creëren voor dit onderwerp. Maurice Crul benadrukte dat verandering begint bij het luisteren naar verschillende ervaringen met institutioneel racisme.

Meer informatie

Wil je meer weten over de opbrengsten van deze bijeenkomst of op de hoogte blijven van onderzoek en events van CoE Urban Education? Stuur dan een bericht naar urbaneducation@hva.nl