Op weg naar kansrijk talenonderwijs in meertalige vmbo-klassen

Veel leerlingen groeien op met een andere taal dan het Nederlands of spreken thuis meerdere talen. Vervolgens leren jongeren op school ook minimaal een nieuwe taal. Iedere leerling ontwikkelt zo een meertalig repertoire. Maar leraren voelen zich onvoldoende voorbereid om hun onderwijs af te stemmen op deze meertalige realiteit. Zelfs in het talenonderwijs wordt nauwelijks doelgericht voortgebouwd op kennis van andere talen waarover leerlingen al beschikken. Zo blijven leerkansen liggen, vindt lector Taalontwikkeling en Meertaligheid, Catherine van Beuningen: “Door de kennis van andere talen wél te erkennen, benutten en ontwikkelen, stimuleer je hun taalontwikkeling en bevorder je inclusie, participatie én de leerkansen van deze meertalige kinderen.”

Om docenten hierbij te kunnen ondersteunen, startte het lectoraat het project MultiLEd (Multilingual Language Education). Samen met haar lectoraatscollega’s Daniela Polišenská, Niklas Abel en Eline van Batenburg onderzoekt Catherine hoe docenten Nederlands en Engels, die lesgeven in taaldiverse vmbo-klassen, de meertalige repertoires van alle leerlingen kunnen benutten en ontwikkelen. Vorig studiejaar hebben de onderzoekers eerst gesproken met vmbo-leerlingen om erachter te komen hoe de leerlingen zelf hun meertalige kennis zouden willen inzetten in de taalles. Mede op basis van inzichten uit die eerste projectfase is het team dit studiejaar met leraren uit het voortgezet onderwijs en lerarenopleiders van de HvA en de HU aan de slag gegaan om samen na te denken over kansrijke manieren om meertaligheid en culturele diversiteit een plek te geven in het talenonderwijs. De deelnemers aan dit project zijn naar de HvA (het Kohnstammhuis) gekomen om ervaringen uit te wisselen over de meertalige activiteiten die ze in een eerdere bijeenkomst ontwikkelden en natuurlijk om ook weer mooie nieuwe te ontwerpen te maken.

Voordelen voor prestaties van leerlingen

Niklas is promovendus binnen het MultiLEd project en neemt deze dag de deelnemers mee in zijn schema waarin de drie doeldomeinen van het talenonderwijs zijn weergegeven: communicatie, taalbewustzijn en cultuurbewustzijn. Hij licht toe: “We zien dat docenten vooral handelingsverlegen zijn. Ze hebben nog geen concrete werkvormen om leerlingen te laten en leren nadenken over verschillende talen en culturen of om effectief in te spelen op de leerbehoeften van meertalige leerlingen. Het huidige talenonderwijs is nog erg gericht op accuratesse, ervoor zorgen dat je geen taalfouten maakt. Terwijl je, als je naar het kind en zijn ontwikkeling kijkt, je meer begrip zou kunnen hebben voor dingen die de leerling lastig vindt én voor zijn meertalige talenten.” Niklas heeft leerlingen in de brugklas van het vmbo gesproken. Opvallend was dat de leerlingen zelf ook niet stilstonden bij de voordelen van meertaligheid, terwijl ze hun meertalige kennis wel inzetten. “Leerlingen lossen lastige vraagstukken vaak op door de vraag in hun thuistaal te stellen. Of ze overleggen samen in de thuistaal en schrijven dan het antwoord op in de doeltaal.”

Psycholinguïstische studies tonen aan dat talen in onze hoofden niet als losse eenheden opgeslagen liggen. “Bij het leren van nieuwe talen bouwen onze hersenen automatisch voort op reeds bestaande taalkundige bagage. En als leraar gebruikmaken van dit gegeven heeft voordelen voor de leerprestaties van meertalige leerlingen én voor hun identiteitsontwikkeling”, legt hij uit. Ook voor leerlingen uit traditioneel Nederlandstalige gezinnen heeft zo’n aanpak voordelen. “Cultureel bewustzijn en interculturele competenties krijgen in de landelijke curriculumherziening meer aandacht en zullen in het toekomstige talenonderwijs ook een grotere rol spelen.”

Bewustwording van taalidentiteit

De deelnemers van de ontwerpgroep hebben de afgelopen weken verschillende meertalige lesvormen uitgeprobeerd. Ze hebben hun leerlingen bijvoorbeeld hun eigen taalontwikkeling laten onderzoeken om ze meer bewust te maken van de eigen taalidentiteit. Inge is docent Nederlands op Montessori Lyceum PAX in Amsterdam-Oost. “Wij deden eigenlijk niets met de thuistaal van de leerlingen. En dat is best gek als je ziet hoe multicultureel onze samenleving is en mijn klassen zijn. Ik heb de lessen uitgeprobeerd in de gemengde brugklas en de leerlingen vonden het heel leuk om te doen.” Evelien besteedde op Open Schoolgemeenschap Bijlmer al wel aandacht aan talige en culturele diversiteit in haar lessen. Zij is docent Engels en alumna van de HvA-lerarenopleiding Engels. “Culturele diversiteit kun je goed ter sprake brengen tijdens de feestdagen. We laten de leerlingen een presentatie geven over hun eigen cultuur. We hebben ze ook gevraagd een identiteitsgedicht te maken. Daarbij mochten ze alle talen gebruiken die ze wilden, maar ze gebruiken toch vooral het Nederlands in plaats van hun thuistaal. Waarom weten we nog niet. Misschien uit veiligheid. Terwijl ze het wel heel leuk vinden om iets over hun cultuur te delen.” 

Meertaligheid in de lerarenopleiding

In de lerarenopleidingen zijn diversiteit en inclusie een belangrijk thema geworden. Femke is lerarenopleider Engels en neemt ook deel aan de ontwerpsessies. “Catherine en Daniela hebben een professionele leergemeenschap opgezet waardoor er meer bewustzijn in de lerarenopleiding is ontstaan. Wat moeten onze studenten weten over meertaligheid? We willen niet alleen dat docenten in het voortgezet en middelbaar beroepsonderwijs zich bewust zijn van de meertaligheid van hun leerlingen, maar ook dat ze weten hoe ze die kunnen benutten voor het leren. Onze studenten kunnen de toolbox die we nu in dit project ontwikkelen straks al tijdens hun stage inzetten”, aldus Femke.

In de volgende projectfases worden de praktische bruikbaarheid van deze toolbox en het effect van een meertalige aanpak op de taalvaardigheid, de sociaal-emotionele en sociaal-culturele ontwikkeling van vmbo-brugklassers onderzocht. Catherine: “Met dit project hopen we een meertalige onderwijsomgeving te creëren, waarin alle leerlingen zich gezien voelen en die zowel hun doeltaalontwikkeling als hun taal- en intercultureel bewustzijn stimuleert. Uiteindelijk is het onze bedoeling dat we de ontwikkelde inzichten en materialen uit het project delen met het brede onderwijsveld en vertalen naar de lerarenopleidingen. Zo leveren we een bijdrage aan een meertalige perspectiefwisseling in het talenonderwijs, zodat talenonderwijs inclusief, effectief en motiverend wordt.”