Blockchain: achter nieuwe technologie gaan oude denkwijzen schuil

Superioriteit

Gloerich laat zien welke wereldbeelden met dit idee gepaard gaan. Zo blijkt de belofte dat blockchain-technologie superieur is aan menselijke processen, zijn wortels te hebben in het rationalisme. Deze stroming wordt in de Westerse geschiedenis als superieure vorm van kennis beschouwd. Technologie die op het rationalisme is gestoeld, wordt daarmee vrijwel automatisch gelijkgesteld aan vooruitgang.

“In de tech-cultuur van vandaag zie je nog veel sporen van het Westerse denken over vooruitgang van de afgelopen eeuwen”, zegt Gloerich. “Denk aan de zoektocht naar ‘pure logica’ van Descartes, waarbij het denken voortaan boven emoties en het lichaam kwam te staan. Vanuit die geschiedenis wordt technologie nu gezien als hoogste vorm van dat denken.”

Computer op plek van God

Logica was voor de rationalisten ook een manier om dichterbij God – de geest – te komen. Naarmate het Godsbeeld in de Westerse wereld afnam, heeft geloof in technologische vooruitgang die plek dan ook ingenomen.

“De computer staat nu eigenlijk op de positie tussen mens en God; soms zelfs op de plek van God”, constateert Gloerich. “Technologie wordt gezien als dé weg naar een perfecte rationaliteit, ook in de wereld van blockchain. Technologie vertegenwoordigt in die visie een ‘hogere’, bijna goddelijke, waarheid omdat deze vrij zou zijn van emotie, een lichaam, of politieke voorkeur.”

Religieuze vormen

Ook nu nog is er van alleen rationaliteit geen sprake in de wereld van blockchain, zo toont Gloerich. Telkens constateert ze een mix van rationalisme met elementen van religie en mystiek

Vanaf het begin wordt blockchain gepresenteerd als een ‘uitverkoren’ technologie, die juist door haar ‘perfecte logica’ tot spirituele hoogtes wordt getild. Zo wordt oprichter Satoshi Nakamoto bijna messiaans vereerd. Binnen de cryptowereld zijn bovendien astrologie en andere spirituele benaderingen populair om de grillige markten te voorspellen.

Ware geloof

De ideeën van verschillende groepen gebruikers hebben ook een religieuze grondslag. Zo is er een haast sektarische groep die strikt vasthoudt aan Bitcoin als de enige ‘pure’ weg; alle andere toepassingen van blockchain zijn in deze visie funest, aangezien het geld daarmee diffuser wordt verspreid.

“Hieromheen zijn ook religieuze verhalen bedacht over de voorbestemde coin en de hemelse beloning die Bitcoin-aanhangers te wachten staat in de toekomst”, zegt Gloerich. “Dit is een vrij agressieve ideologie omdat deze zo binair is – er wordt echt een scheiding gemaakt tussen het eigen geloof en de andere ‘shitcoins’.  Deze groep noemt zichzelf ook ‘toxisch’. omdat zij al het andere willen uitschakelen voor wat zij als het grootste goed beschouwen.” In deze opvatting is ook de veronderstelde superioriteit vanuit het Westerse rationalisme terug te vinden.

Rechts-radicale raakvlakken

Tot slot toont Gloerich hoe oude Westerse koloniale ideeën en machtsongelijkheid terugkomen in de culturen rond blockchain. Zo ziet een grote groep gebruikers blockchain als hét middel om een maatschappij te creëren waarin autonomie, zelforganisatie en soevereiniteit vooropstaan. “Dit gedachtegoed heeft raakvlakken met rechts-radicale en libertarische ideologieën; en deze groep schroomt niet om hele tropische eilanden in te richten voor een blockchain-community,” aldus Gloerich.

Machtsongelijkheid

Ondanks de gedecentraliseerde opzet, zorgt de winstgedrevenheid van blockchain ervoor dat de macht uiteindelijk weer bij kapitaalkrachtigen komt te liggen. Zo zoeken Bitcoin-investeerders hun heil in opkomende economieën in het mondiale Zuiden. Veel van deze plekken hebben blockchain-vriendelijke regelgeving geïmplementeerd, vanuit het idee dat dit welvaart kan brengen. Maar in feite herbevestigt deze tendens bestaande machts- en welvaartsverhoudingen, want financiële winsten worden weer onttrokken naar het Noorden.

Ook toont Gloerich hoe nieuwe vormen van imperialisme zich voordoen middels blockchain-projecten. Zo initieert de VS projecten om in het mondiale Zuiden een tech-cultuur neer te zetten. In feite met de bedoeling om een imperialistische macht te creëren buiten de eigen grenzen.

Koloniale vormen van filantropie

Tegelijkertijd zijn blockchain-projecten in opkomst die geprofileerd worden als filantropisch en duurzaam. Enkele daarvan beschrijft Gloerich in haar proefschrift, namelijk projecten waarbij geprobeerd wordt om bossen te redden, door die te verhandelen als data in plaats van als gekapt hout.

Hoe nobel die blockchain-projecten ook lijken; uiteindelijk positioneren ze de Westerse mens opnieuw bovenaan de piramide. “In verschillende projecten moet een inheemse bevolking, die al generaties lang zorg draagt voor een bos, plaatsmaken voor de kapitalistische logica van winstgedreven blockchain-data”, aldus Gloerich.

Invloed Trump en Musk op cryptokoersen

Uiteindelijk wordt, ook bij blockchain, bestaande machtsongelijkheid in stand gehouden. Dit blijkt ook nu weer, als duidelijk wordt hoe uitspraken op X van president Donald Trump of tech-gigant Elon Musk de cryptomarkten gigantisch beïnvloeden.

“Met het lanceren van een eigen cryptocoin zet president Trump dit soort financiële hype-mechanismen in voor het eigen gewin. Een ‘revolutie’ gefinancierd door durfkapitalisme verandert niet de onderliggende financiële ongelijkheid en machtsongelijkheid”, zegt Gloerich.

Hoop

Toch heeft blockchain in de ogen van Gloerich nog steeds mogelijke waarde voor de maatschappij. Zij ziet vooral perspectief in zogenaamde DAO’s – gedecentraliseerde, autonome organisaties, die door activisten tactisch ingezet worden. Deze organisaties gebruiken blockchain niet voor financiële waarde, maar zetten die in zodat mensen zich beter kunnen organiseren, over collectieve beslissingen kunnen stemmen, en bijvoorbeeld geld zonder tussenkomst van overheden naar rampgebieden kunnen sturen.

Ook ziet Gloerich potentie in blockchain als middel om gesprekken over de samenleving te voeren. “Door te ‘spelen’ met blockchain-technologie kunnen groepen mensen nadenken hoe zij met elkaar willen samenleven. Het is een metavisie die heel goed werkt. De technologie helpt dan bijvoorbeeld om te discussiëren over eerlijke manieren om consensus te bereiken. Dan geeft het handvatten om na te denken over hoe je samenleeft, en opent het deuren om het daar met anderen over te hebben.”