Nieuw lectoraat gaat participatief onderzoek stimuleren

‘Wat participatief onderzoek is?’ Barbara Groot – Sluijsmans denkt even na. ‘In de meest ideale vorm is het onderzoek dat geïnitieerd wordt door mensen die in hun leefomgeving tegen een ‘probleem’ aanlopen. Onderzoekers en betrokkenen doen samen – van A tot Z – onderzoek rondom dit ‘probleem’. Vanaf het formuleren van de onderzoeksvraag tot het duiden van de resultaten en gesprekken met relevante betrokkenen, zoals beleidsmakers.

Deze vorm van onderzoek is uitermate geschikt voor de samenwerking met mensen die bij andere onderzoeksmethoden – zoals vragenlijstonderzoek – minder gehoord worden. Bijvoorbeeld doordat ze wantrouwen hebben in instituties, een licht-verstandelijke beperking hebben of minder taalvaardig zijn.’

Van gezondheidsbevorderaar tot assistant-professor

Groot – Sluijsmans studeerde Toegepaste Communicatiewetenschappen (specialisatie Gezondheidsvoorlichting) en startte haar carrière als gezondheidsbevorderaar bij de GGD Amsterdam. Na een baan in een revalidatiecentrum ging ze aan de slag met kwalitatief marktonderzoek in het bedrijfsleven. ‘Daar waren ze al veel verder met het betrekken van consumenten bij product- en strategieontwikkeling.’

Na 10 jaar keerde ze terug naar de universiteit om haar kennis toe te passen in de zorg en mensen, die vaak niet gehoord worden in onderzoek, een stem te geven. ‘Ik werkte in diverse Amsterdamse stadswijken met bewoners aan voor hen belangrijke thema’s. Daarna reflecteerde ik in mijn proefschrift - Ethics in participatory health research: a reflective journey - op de uitdagingen van participatief onderzoek met burgers.’

Momenteel werkt Groot – Sluijsmans als assistant-professor aan de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam bij de opleiding Gezondheidswetenschappen. Ze geeft les in en doet onderzoek naar goede manieren om participatief onderzoek vorm te geven. ‘Zodat we de ervaringskennis van mensen meer ruimte kunnen geven in ons onderzoek en onderwijs.’

Gelijkwaardig partnerschap

‘In de praktijk zijn er bij onderzoek vaak partijen die vooraf een bepaalde agenda hebben’, vervolgt Groot – Sluijsmans, ‘zoals een onderzoeker of een subsidieverstrekker. Veel onderzoek wordt daardoor beheerst door andere partijen dan de mensen om wie het draait. Onderzoekers bedenken bijvoorbeeld vaak het onderwerp en stellen de onderzoeksvragen op. Ervaringskennis van betrokkenen wordt hierdoor lang niet altijd meegenomen in beleidsvorming. En dat is jammer. Om passend beleid te kunnen maken als antwoord op complexe vraagstukken, heb je namelijk alle gezichtspunten nodig.’

Over de reden waardoor participatief onderzoek nog niet écht van de grond komt, heeft Groot —Sluijsmans wel ideeën. ‘Onderzoekers zijn er vaak niet goed voor opgeleid en durven het daardoor niet aan. En met de organisatie van één focusgroep doe je nog geen participatief onderzoek.

Participatief onderzoek betekent dat mensen bij alle fasen van je onderzoek betrokken zijn, als gelijkwaardige partners. Dat vraagt specifieke vaardigheden en omgangsvormen. Zo is het bijvoorbeeld belangrijk dat je een open sfeer creëert waarin ieders kennis gelijkwaardig wordt gewaardeerd. Dat is niet makkelijk. Het is zelfs vaak ongemakkelijk. Bijvoorbeeld wanneer mensen ruziën vanwege tegenstrijdige belangen. Een stage of een opdracht in een living lab is overigens een uitgelezen plek om dergelijke vaardigheden te ontwikkelen.’

Uniek in Nederland

Vanuit het nieuwe lectoraat ‘Participatief onderzoek voor Gezondheid en Welzijn’ zal Groot —Sluijsmans zich dus inzetten voor meer samenwerking met mensen in onderzoek. Haar centrale onderzoeksvraag hierbij is: Hoe kunnen we de praktijk inspireren door methodologie ontwikkeling van participatief onderzoek rondom gezondheid en welzijn met mensen in meer kwetsbare posities?

Groot – Sluijsmans: ‘Mijn focus ligt daarbij op creativiteit, ethiek en kwaliteit. Dat maakt dit lectoraat uniek in Nederland. Denk bijvoorbeeld aan onderzoek naar het gebruik van creatieve onderzoeksmethoden en/of de inzet van kunstenaars of ethische kwesties die je met elkaar tegenkomt en hoe je ruimte maakt om deze op een goede manier te bespreken. Maar ook aan het toetsen van kwaliteitsdoelen als: hebben we gezamenlijk de juiste doelen voor ogen? En doen we in de praktijk wat we op papier beogen?’

Verbinden en inspireren

Haar eigen rol ziet Groot – Sluijsmans vooral als een verbindende en inspirerende. ‘Ik hoop bijvoorbeeld mee te gaan denken in de professionalisering van docent-onderzoekers aan de HvA. Ook wil ik de samenwerking tussen de VU en de HvA verstevigen op gebied van participatief onderzoek. De VU leidt beleidsmakers op. HvA-studenten zijn de beroepsprofessionals van de toekomst. Hoe mooi is het als deze groepen studenten al tijdens hun opleiding samenwerken, mét de mensen in de stad.’

Waar ze uiteindelijk op hoopt? ‘Dat we over 10 jaar niet meer uit hoeven leggen wat participatief onderzoek is, maar dat dit duidelijk verankerd is in ons onderzoek, ons onderwijs én in de beroepspraktijk.’

Organisatorische inbedding lectoraat

De bijzonder lector ‘Participatief onderzoek voor Gezondheid en Welzijn is verbonden aan de Faculteit der Bètawetenschappen van de VU Amsterdam en wordt voor één dag per week vanuit deze positie ingezet voor werkzaamheden bij het lectoraat ‘Participatief Onderzoek voor Gezondheid en Welzijn’, verbonden aan het kernlectoraat ‘Ergotherapie – Participatie en Omgeving’ van de Faculteit Gezondheid, Sport en Bewegen van de HvA.