'Eigen schuld, dikke bult' gaat niet op bij ernstige schulden

Lector Van Geuns blikt terug op 10 jaar onderzoek van zijn lectoraat naar de armoede- en schuldproblematiek. Een indrukwekkende lijst projecten en publicaties; in 2019 kreeg hij er de Amsterdam Impact Award voor. Wat ziet hij zelf als zijn belangrijkste verdienste?

"Eerst dit: als lector ben je het boegbeeld, maar we hebben alles als team gedaan. Dat gezegd hebbende: ik denk dat we echt een bijdrage hebben kunnen leveren aan het brede besef dat schulden niet het gevolg zijn van verkeerde individuele keuzes. ‘Eigen schuld, dikke bult’ gaat niet op bij problematische schulden. Die ontstaan door dingen die mensen overkomen en doordat ze een te laag inkomen hebben. Ook hebben we met ons lectoraat laten zien dat – als de randvoorwaarden eenmaal op orde zijn – het gedrag van mensen heel belangrijk is om uit die schulden te komen."

Stigma

Armoede en schulden: stigmatiserende woorden waar Roeland van Geuns vanaf zou willen. “Het is jammer dat ‘schuld’ in het Nederlands twee betekenissen heeft. De situatie waarin mensen hun rekeningen niet meer kunnen betalen komt veel voor; de oorzaak komt van buiten. De verhouding tussen inkomen en vaste lasten is de afgelopen jaren veranderd en nu is er zelfs een noodsituatie.” En er staat ons nog wat te wachten. “Veel mensen verlagen nu hun maandelijkse voorschot van de energienota omdat ze anders niet rondkomen. Zij zullen met de jaarafrekening soms duizenden euro’s moeten bijbetalen.”

Ik denk dat we echt een bijdrage hebben kunnen leveren aan het brede besef dat schulden niet het gevolg zijn van verkeerde individuele keuzes.

Effectieve interventies

Op dit soort oorzaken van buiten hebben schuldhulpverleners geen invloed. Wel op de interventies die ze inzetten. Van Geuns deed veel onderzoek naar de effectiviteit daarvan, en naar de professionalisering van de hulpverleners. “In weerwil van de beste bedoelingen heeft het veld in het verleden veel interventies opgezet zonder ze goed te onderzoeken. Ook vinden geleerde lessen maar heel langzaam hun weg naar de praktijk.” Het is een van de punten waar Van Geuns al jaren op hamert: “Het werkveld en onderzoekers moeten veel meer kennis en ervaring bij elkaar ophalen.” Lastige bijkomstigheid: het ‘not invented here’-syndroom (‘als wij het niet bedacht hebben, dan kan het hier niet werken’). “Hulpverleners denken soms: we kennen de buurt en onze mensen, waarom zouden we dingen van elders moeten introduceren? Terwijl de problematiek in Amsterdam of Almere echt niet 100% verschilt van die in Heerlen of Noord-Oost Groningen.”

Doorgaan

Anna Custers heeft Van Geuns inmiddels opgevolgd als lector maar wie hem achter de spreekwoordelijke geraniums zoekt, zal hem niet vinden. “Bij het Kenniscentrum Ongelijkheid ga ik nog onderzoek doen naar de relatie tussen geletterdheid en armoede. Ik blijf voorzitter van het Fonds Bijzondere Noden Amsterdam, heb nog andere bestuurstaken en werk nog als zzp’er. Dat deed ik al om zicht te houden op wat er buiten Amsterdam gebeurt - en dat werkte voor mij heel goed.”