City Net Zero maakt lespakket over ontwerpen vanuit afval

‘Vanuit het onderwijs is er veel vraag naar kennis over het ontwerpen vanuit afval’, merkt Jeroen van Vorsselen, maker van het lespakket. Hij was als onderzoeker verbonden aan Repurpose Driven Design en is docent Product Ontwerpen bij de Hogeschool van Amsterdam (HvA). ‘Iedereen is het erover eens dat het heel waardevol is om afgedankte producten en materialen te hergebruiken, maar hoe doe je dat? Met dit lespakket helpen we scholen daarbij. Een centraal onderdeel is het afwijkende ontwerpproces. Je begint namelijk niet vanuit de behoefte van de gebruiker, waarna je daar passend materiaal bij zoekt, maar start juist vanuit het beschikbare materiaal. Op basis daarvan zoek je vervolgens naar een toepassing.’

Uiteenlopende perspectieven

Als Van Vorsselen in 2022 begint met het maken van het lespakket, heeft hij aan HvA-studenten al vijf keer een vak gegeven over ontwerpen vanuit afval. Hij is vertrouwd met het ontwerpproces en heeft veel inhoudelijke kennis over het onderwerp. Toch begeeft hij zich nu deels op onbekend terrein. ‘Ik had nog niet eerder lesmateriaal gemaakt voor middelbare scholieren, dus dat vond ik best uitdagend. Welk niveau kunnen ze aan? Hoe diep ga je in op de theorie?’

Om deze vragen te beantwoorden, roept Van Vorsselen de hulp in van Louise Macville en Frank Vloet. Louise Macville is cum laude afgestudeerd aan de HvA-opleiding Product Ontwerpen en volgt inmiddels een opleiding tot tweedegraads docent, waardoor ze zowel kennis heeft van ontwerpen als pedagogiek. Door haar stage op een middelbare school heeft ze bovendien inzicht in de belevingswereld van de doelgroep. Frank Vloet is docent bij de lerarenopleiding van de HvA en kijkt mee vanuit didactisch oogpunt. Met zijn drieën vertalen ze de lessen die Van Vorsselen aan zijn hbo-studenten geeft naar een methode voor leerlingen in de onderbouw.

Naast zijn twee collega’s betrekt Van Vorsselen ook Stichting Technasium en Vereniging Natuur, Leven en Technologie bij de opzet van het lespakket. Daarnaast nodigt hij meerdere middelbare scholen uit om mee te denken in een co-creatietraject. In de eindfase test hij tijdens pilotsessies bovendien de belangrijkste onderdelen van de methode bij scholieren. ‘Ik heb bewust zoveel mogelijk partijen bij het proces betrokken, zodat de methode vanuit allerlei perspectieven is beoordeeld. Dat heeft geleid tot een beter, rijker en flexibel inzetbaar resultaat.’

Kennismaken met mindset

De lesmethode begint met twee experimentele creativiteitstrainingen. De trainingen zijn bedoeld om leerlingen bepaalde vaardigheden te leren en hen te laten kennismaken met de mindset die tijdens het ontwerpproces van hen wordt verwacht. De eerste training draait om het experimenteren met materiaal. ‘Dit kunnen bijvoorbeeld oude fietsbanden zijn. Door erin te boren, snijden, zagen en het te verwarmen, leren ze het materiaal kennen en onderzoeken ze de mogelijkheden’, legt Van Vorsselen uit. ‘Tijdens de tweede training leren ze schetsen binnen bepaalde kaders, bijvoorbeeld aan de hand van een mok. Wat gebeurt er als je het oor van de mok verplaatst, hem veel groter of kleiner maakt, of hem een nieuwe functie geeft? Zo zorg je dat leerlingen creatief gaan nadenken over producten.'

Flexibel lespakket

Na de trainingen start het daadwerkelijke ontwerpproces. Dat is gebaseerd op de stappen van ontwerpend leren, een methode van de TU Delft die landelijk veel wordt toegepast. Er zijn zes stappen: Probleem verkennen, Ideeën verzinnen, Concepten uitwerken, Prototype maken, Testen en Optimaliseren, Presenteren. ‘We hebben bij deze stappen veel flexibiliteit ingebouwd, zodat docenten de insteek kunnen kiezen die het beste bij hun leerlingen past’, vertelt Van Vorsselen. ‘Zo bevat het lespakket een lijst met afgedankte materialen en overwegingen waarmee we docenten helpen met selecteren van materiaal. Het kost namelijk veel tijd als leerlingen dit zelf moeten doen. Maar als docenten dat te schools vinden, kunnen ze leerlingen ook zelf naar materiaal laten zoeken op basis van diezelfde lijst.’

Docenten hebben volgens Van Vorsselen geen voorkennis nodig over ontwerpen om het lespakket te kunnen gebruiken. ‘Het bestaat uit video's, werkbladen en Powerpoint-presentaties waarmee je meteen kunt beginnen, ook als je geen of minder ervaring hebt met het ontwerpproces. Maar ervaren docenten kunnen het ook op allerlei manieren uitbouwen. Daardoor is de methode geschikt voor een brede doelgroep.’

Enthousiaste reacties

De eerste positieve reacties op de lesmethode heeft Van Vorsselen al ontvangen. Docenten zijn vooral enthousiast over de interactieve werkwijze, merkt hij. ‘Leerlingen worden aangespoord om actief met materialen aan de slag te gaan en worden aan het denken gezet met prikkelende vragen. Ze krijgen bijvoorbeeld een lijst met zevenentwintig repurpose-producten voorgelegd en mogen dan aangeven welke hen het meest aanspreken en waarom. Door ze naar voorbeelden te laten zoeken hopen we het begrip repurpose goed te laten landen. Vervolgens worden ze met schetsopdrachten uitgedaagd om creatief om te gaan met het gekozen materiaal en nieuwe mogelijkheden te verkennen.’

Ook leerlingen zijn enthousiast over het lespakket. ‘Aan een van de pilots deed een leerling mee die zich moeilijk kon concentreren en daardoor vaak de les verstoorde. Maar toen de klas experimenten met het materiaal mocht doen, merkte hij opeens hoe leuk hij het vindt om met zijn handen te werken. Uiteindelijk heeft hij de meeste experimenten gedaan van iedereen!’