Het ontwikkel- en implementatieproces van excellentieprogramma’s in het mbo

Aansluitend heeft het ROC van Amsterdam - Flevoland het Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding gevraagd om praktijkgericht onderzoek te doen. De vraag 'Hoe ervaren docenten het ontwikkel- en implementatieproces van excellentieprogramma’s?' stond hierin centraal.
Deze vraag is beantwoord door twee soorten onderzoek uit te voeren: 1) een casestudie waarmee ingezoomd is op de ervaringen met het excellentieprogramma ‘Powerteam’, en 2) een vragenlijststudie waarmee de percepties van een groot aantal docenten van het ROC van Amsterdam - Flevoland op twee momenten in de tijd zijn gemeten.

Naast deze twee onderzoeken is uitwisseling over de ontwikkeling en implementatie van excellentieprogramma’s tussen de verschillende colleges van het ROC van Amsterdam - Flevoland gestimuleerd. Deze uitwisseling heeft allereerst geresulteerd in een beschrijving van de aangeboden excellentieprogramma’s op een aantal colleges. Ten tweede heeft de uitwisseling meer inzicht gegeven in de ondersteuningsbehoefte van docenten die excellentieprogramma’s ontwikkelen en implementeren. Deze inzichten zijn gezamenlijk vertaald naar een ‘Stappenplan ontwikkelen van excellentieprogramma’s als instrument voor dialoog’ en een ‘Handvat ontwikkelen van excellentieprogramma’s’. Het handvat kunnen onderwijskundigen, projectleiders en docententeams gebruiken om een excellentieprogramma te ontwikkelen, te implementeren, te evalueren en verder te verbeteren. Het interactieve handvat kan ook gebruikt worden voor andere nieuw te ontwikkelen onderwijsprogramma’s.

Je vindt hieronder een samenvatting van de verschillende deelprojecten, gevolgd door de verschillende publicaties en presentaties die het project heeft opgeleverd. Mocht je vragen hebben dan kun je contact opnemen met de projectleider Jannet Doppenberg: j.j.doppenberg@hva.nl

Samenvatting van de deelprojecten

Het Powerteam

Het Powerteam is één van de ontwikkelde excellentieprogramma’s waarover docenten en studenten gedurende drie jaar zijn geïnterviewd. Binnen het Powerteamprogramma mogen studenten een persoonlijke leervraag formuleren, een plan van aanpak bedenken om hun leervraag te beantwoorden en dit plan uitvoeren. Studenten worden hierbij ondersteund in de vorm van workshops, presentatie- en feedbackmomenten, en coaching.

Zowel docenten als studenten zijn positief over de gelijkwaardige samenwerking tussen docenten en studenten in het Powerteam. Daarnaast vinden zij beiden de vrijheid die zij ervaren in het vormgeven van het onderwijsprogramma motiverend en inspirerend. Docenten benutten de vrijheid bovendien door continu te experimenteren met nieuwe en/of andere aanpakken. Wel moesten docenten wennen aan die vrijheid en aan hun rol als coach. Niet alleen docenten moesten zich ontwikkelen in hun nieuwe rol, ook studenten moesten leren om de regie over hun leerproces zelf in handen te nemen. Hierdoor was - zeker in het begin - de mate van sturing door de docent en de mate van (zelf)sturing door de student niet in altijd in balans.

ROC van Amsterdam - Flevoland

Om na te gaan hoe docenten van het ROC van Amsterdam - Flevoland het ontwikkel- en/of implementatieproces van excellentieprogramma’s hebben ervaren, is in 2017 en 2019 een vragenlijst afgenomen. De vragenlijst meet de ervaringen van docenten met condities werkomgeving, het ontwikkel- en/of implementatieproces van excellentieprogramma’s en het resultaat als opbrengst van de innovatie. Omdat niet alle docenten actief betrokken zijn bij het ontwikkelen en/of implementeren van excellentieprogramma’s wordt onderscheid gemaakt naar actief en niet actief betrokken docenten. Docenten die actief betrokken zijn bij excellentieprogramma’s scoren nagenoeg op alle aspecten van de vragenlijst gemiddeld hoger dan niet actief betrokken docenten. Opvallend is dat beide groepen docenten op bijna alle aspecten in 2019 gemiddeld lager scoren dan in 2017. Wel scoren actief betrokken docenten op hun kennis over excellentie(programma’s) gemiddeld in 2019 iets hoger dan in 2017. Verder valt op dat de opvattingen van actief betrokken docenten over de mate waarin zij belang hechten aan kenmerken van excellentieprogramma’s is veranderd tussen 2017 en 2019. De actief betrokken docenten zijn gemiddeld meer belang gaan hechten aan creativiteit, interdisciplinariteit, zelfregulatie en doorzettingsvermogen. Zij zijn minder belang gaan hechten aan beroepsvaardigheden en cognitie.

Delen van kennis en ervaringen

Naast onderzoek is er aandacht geweest voor kennisdeling tussen de verschillende colleges van het ROC van Amsterdam – Flevoland. Projectleiders en onderwijskundig begeleiders van excellentieprogramma’s van verschillende colleges hebben kennis en ervaringen uitgewisseld over excellentieprogramma’s en over de gewenste ondersteuning aan docententeams die nieuwe excellentieprogramma’s ontwikkelen. Hiervoor hebben projectleiders en onderwijskundigen geïnventariseerd welke excellentieprogramma’s er op hun college zijn ontwikkeld. Daarnaast hebben zij (delen van) een handvat voor het ontwikkelen van excellentieprogramma’s toegepast met collega’s en van feedback voorzien. Dit heeft niet alleen geleid tot een handvat ontwikkelen van excellentieprogramma’s, maar ook tot een vertaling van het handvat naar een eenvoudig en herkenbaar stappenplan voor docenten. In zowel het handvat als het stappenplan wordt een (kritische) dialoog tussen docenten gestimuleerd.

Publicaties

• Doppenberg, J., Kösters, J., & Moerkamp, T. (2020). Handvat ontwikkelen van excellentieprogramma’s, Amsterdam: Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding, Hogeschool van Amsterdam.
• Doppenberg, J., Kösters, J., & Moerkamp, T. (2020). De ontwikkeling van het excellentieprogramma Powerteam: Ervaringen van docenten en studenten. Amsterdam: Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding, Hogeschool van Amsterdam.
• Doppenberg, J, & Reumerman, R. (2020). Excellentieprogramma’s: het ontwikkel- en implementatieproces. Terugkoppeling resultaten meting 2017 en meting 2019 ROC van Amsterdam en ROC van Flevoland. Amsterdam: Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding, Hogeschool van Amsterdam.
• Engers, S., & Doppenberg, J. (2018). Excelleren in het Power-Team MBO College Zuid. Profiel, 27, 25-27.
• Jaouna, M., & Doppenberg, J. (2019). Een opstapje naar excellentie: simpel, maar o zo waardevol. Profiel, 28(5), 29-31.
• Doppenberg, J, & Reumerman, R. (2018). Excellentieprogramma’s: het ontwikkel- en implementatieproces. Terugkoppeling 1^e meting ROC van Amsterdam en ROC van Flevoland. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam
• Doppenberg, J., de Boer, A., van Bolhuis, A., Chinnoe, A., Douma-Alta, M., & Mulder, V. (2019). Ruimte voor excellent talent: Een beschrijving van excellentieprogramma’s binnen MBO College Airport, MBO College Amstelland, MBO College Zuid en MBO College Zuidoost van het ROC van Amsterdam – Flevoland. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam.
• Stappenplan ontwikkelen van excellentieprogramma’s als instrument voor dialoog Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam (klein)
• Stappenplan ontwikkelen van excellentieprogramma’s als instrument voor dialoog Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam (groot)

Presentaties en workshops

• Doppenberg, J., Kosters, J., & Slot, K. (2018). Disseminatie van excellentieprogramma’s in het mbo. Rondetafelgesprek op de Onderwijs Research Dagen (ORD), Nijmegen, Nederland.
• Jaouna, M., Kop, M., Engers, S., Ridder, L., & Doppenberg, J. (2018). Van dromen naar doen: excellentieonderwijs binnen het mbo in vogelvlucht. Workshop gegeven op de X-Honours Congrestival 2018, Leeuwarden, Nederland.
• Doppenberg, J., & Douma-Alta, M. (2017). Docentervaringen met het ontwikkelen en aanbieden van het Powerteam: factoren van invloed. Inspiratiesessie op de Landelijke Conferentie Excellentie 11 mei 2017, Wageningen, Nederland.
• Douma-Alta, M., Spruyt, J., & Doppenberg, J. (2017). Ervaar en creëer een (goede) ontwikkelomgeving voor studenten én docenten. Maaksessie op de Landelijke Conferentie Excellentie 11 mei 2017, Wageningen, Nederland