Memes hebben macht en kunnen bijdragen aan rechtvaardiger wereld

14 nov 2022 10:53

De macht van memes reikt verder dan beelden: ze hebben ook effect op politiek en hoe we met elkaar omgaan. Over die verregaande invloed van memes, en vooral de positieve kansen die dit biedt, gaat de nieuwste 'Critical Meme Reader'. Deze bundel met de laatste wetenschappelijke inzichten is net gepubliceerd, en is samengesteld door onderzoekers Chloë Arkenbout en Laurence Scherz van het HvA-lectoraat Institute of Network Cultures (INC).

“Memes staan vooral bekend als grappige plaatjes op het internet, maar hun macht reikt veel verder dan de virtuele wereld”, zegt meme-onderzoeker Chloë Arkenbout van het HvA-lectoraat Institute of Network Cultures. Memes zijn gemaakt om te delen, en verspreiden zich als een virus, waardoor ook politici er inmiddels regelmatig gebruik van maken in hun campagnes. Ook zien wetenschappers al langer het fenomeen ‘memetische oorlogsvoering’, waarbij activisten, organisaties, partijen en regeringen via memes hun ideeën verspreiden.

Uit de schaduw

Wetenschappelijke aandacht is eerder vooral uitgegaan naar de schaduwkanten van die verregaande politieke invloed van memes. Zo hebben memes van alt-right een rol gespeeld in aanloop naar de bestorming van het Capitool; met als bekend voorbeeld 'Pepe the Frog'.

In de nieuwe Critical Meme Reader gaat de aandacht van media-onderzoekers dit keer meer uit naar de hoopvolle kant. Want juist vanwege hun deelkracht en viraliteit kunnen memes ook benut worden voor progressieve doelen. Chloë Arkenbout: “Je ziet bijvoorbeeld hoe Oekraïne momenteel een groot publiek bereikt met haar strijdbare memes. Memes zijn toegankelijker dan real-life demonstraties; en bieden daarom de mogelijkheid om bij te dragen aan een rechtvaardigere wereld.”

Meme-onderzoeker Chloë Arkenbout van het HvA-lectoraat Institute of Networkcultures

Een voorbeeld uit de nieuwe reader zijn de ‘cuteness memes’ die in China opkwamen tijdens de covidpandemie. De Chinese regering gebruikte beelden van bulldozers en heftrucks om te tonen hoe zij een ziekenhuis bouwde. Deze heftrucks kregen vervolgens dankzij memes van de bevolking ‘nicknames’ en werden zo een manier om kritiek te leveren op het repressieve beleid.

Een ander veelzeggend voorbeeld, uit de eerste reader, is dat demonstranten in Hongkong zich Pepe the Frog hebben toegeëigend, en die meme zo een nieuwe betekenis van hoop hebben gegeven in tijden van verzet.

Uitgeputte meme-makers

Specifieke aandacht in de nieuwe reader gaat ook uit naar de intensieve arbeid die achter het maken van memes schuilt. Arkenbout: “In het beheren van meme-accounts zit veel tijd en ‘emotionele arbeid’. Veel meme-makers voelen zich uitgeput, aangezien zij dagelijks kritiek over zich heen krijgen en continu bezig zijn met urgente maatschappelijke kwesties”. De reader bevat een essay hierover (door Anahita Neghabat en Caren Miesenberger) met de veelzeggende titel EVERY MEME MAKER I KNOW IS EXHAUSTED.

Hoopvol

Toch blijft de insteek van de Critical Meme Reader hoopvol. Chloë Arkenbout: "Memes zijn ontzettend bottom-up; iedereen met een internetconnectie kan ze in principe maken. Daarmee ontstaat een effectieve manier om kritiek te uiten en dingen te veranderen. Of, zoals onderzoeker Savriël Dillingh het in de Meme Reader stelt: “Memes can mass-produce hope”.

Meme door @kakelversememes, afkomstig uit de Memereader

Meer informatie

De Critical Meme Reader is vanaf vandaag gratis te bestellen, en te downloaden als pdf of ePub,via: Institute of Network Cultures | Critical Meme Reader II: Memetic Tacticality. Neem voor meer informatie contact op met onderzoeker Chloë Arkenbout of met lector Geert Lovink van het HvA-lectoraat Institute of Network Cultures.