Studenten maken documentaire: ‘Buchenwald was heel heftig’

Luuk Baltes, Sonal Hoebba en Joshua Sabajo zijn studenten van de lerarenopleiding geschiedenis. In hun tweede jaar kregen ze de kans om een documentaire te maken over een aangrijpend moment in de geschiedenis. Vlakbij de Amstelcampus waar de studenten dagelijks hun lessen volgen, vond in 1941 een drama plaats. De nazi’s dreven 425 willekeurige Joodse mannen op het Jonas Daniël Meijerplein samen om ze te deporteren naar werk- en vernietigingskampen. Een enkeling overleefde dat. Deze razzia’s op 22 en 23 februari zijn de directe aanleiding voor de Februaristaking, die nog altijd herdacht wordt.

Luuk, Sonal en Joshua kozen in hun tweede jaar voor een honours traject, een extra opdracht omdat ze meer uitdaging wilden. Ze kwamen in contact met het Stadsarchief Amsterdam, dat graag een film over de razzia’s wilde. In de documentaire gaan de studenten na hoe de levens van vier van de 425 slachtoffers na de razzia’s verliepen.

Luuk kende vanuit huis de verhalen van de Jodenvervolging. “De opa van mijn moeder was hoofd van een joodse scholengemeenschap in Amsterdam”, vertelt hij. “Dus de oorlog werd er met de paplepel ingegoten.” Hij deed een schokkende ontdekking tijdens het onderzoek. “Toen ik de namen van alle opgepakte mannen bestudeerde, kwam ik erachter dat er een familielid bij zat. De oom van mijn oma. Dat maakt het nog ingrijpender.”

Joshua had vooraf geen persoonlijke verbinding met het onderwerp, maar werd er gaandeweg ingetrokken. “Wat mij pakte is dat het heel aangrijpend is als je al die vierhonderd namen zo ziet. Het wordt persoonlijk.”

“Ik keek vroeger met een afstand naar deze geschiedenis” vertelt Sonal. “Mijn familie heeft op een andere plek onder de Tweede Wereldoorlog geleden. Daar was ik mee bezig. De lerarenopleiding geschiedenis concentreert zich vooral op Europese, en met name Nederlandse geschiedenis. Door de documentaire ging ik de Tweede Wereldoorlog vanuit een ander perspectief omarmen.”

Wat opvalt, is het professionele niveau van 400 Amsterdammers. Dat heeft te maken met de vele talenten van de studenten. Zo heeft Luuk een mbo-diploma audiovisueel op zak. Hij had vaker verhalen over de oorlog verfilmd. “Ze wilden eerst filmers inhuren, maar ik zei dat ik het beter kon.” Met een eerste montage overtuigde hij de opdrachtgever. Joshua kon zijn ervaring met podiumkunsten en spoken word in de voice over kwijt. “Ik wilde iets creatiefs erin doen.”

Sonal bleek een uitstekend producer te zijn, die de reis van de studenten geheel organiseerde, contacten legde met de voormalige kampen waar de documentaire gedraaid is, filmfragmenten opvroeg tot in Washington toe. Zij vroeg zich af: “Wat heb ik toe te voegen? Omdat ik graag dingen regel, kwam dat uiteindelijk goed. Ik heb Luuk en Joshua om 3 uur ‘s nachts opgehaald om naar Duitsland te rijden.”

De studenten bezochten alle voormalige kampen waar de Joodse mannen verbleven en waar de meesten uiteindelijk de dood vonden: Schoorl, Amersfoort, Buchenwald, Mauthausen en kasteel Hartheim.

Makkelijk was het niet om op die plekken te zijn. Sonal: “Buchenwald was heel heftig. Zo confronterend. Het is alsof daar nog steeds een bepaalde lucht hangt.” En ook Joshua ging het niet in de kouwe kleren zitten. “Het was pittig om te presenteren terwijl je naast een crematorium staat”, zegt hij.

Hans Bulthuis, hun begeleider van de lerarenopleiding, had vanaf het begin een groot vertrouwen in het project. Hij was als een vader zo trots bij de première, vertellen de studenten. “Shout-out naar Hans!” Nu de film af is, gebruiken Sonal en Luuk die in hun stagelessen op middelbare scholen. Sonal: ”Het versterkt het verhaal dat leerlingen mij op een andere manier zien. En juist zo’n figuur als boxer Isaäc Brander, een van de vier mannen die we in beeld brengen, spreekt aan.“ Luuk merkt dat vooral meisjes snel geraakt worden, jongens zijn trager. “Die Isaäc Brander vinden ze inderdaad wel vet.”

Heeft het maken van de film hun beleving van de Dodenherdenking op 4 mei veranderd?

Joshua: “Ik realiseer me dat vrede niet vanzelfsprekend is. Dat neem ik echt mee.“ Luuk was al gewend om met zijn ouders naar de herdenking te gaan. “Ik sta nu nog meer stil bij de verhalen in Amsterdam. Ik ben me meer in gaan verdiepen in m’n eigen familie. Misschien maak ik daar ooit nog een docu over.”

“Voor mij is het wel anders geworden”, vertelt Sonal. “Ik lees er steeds meer over. Ik zag het al in, maar het is extra speciaal. Ik zie nu hoe de Joodse gemeenschap is geraakt door de Tweede Wereldoorlog.”

Bekijk de documentaire 400 Amsterdammers (30 minuten).