Benarde woningmarktpositie jaagt leerkracht de stad uit

Het leraren- en schoolleiderstekort in het Amsterdamse primair onderwijs liep in oktober 2023 op naar 18,6% of 937 fte. Dit tekort is het grootst op scholen waar goed onderwijs het meeste verschil kan maken voor kansengelijkheid in de stad. Het lerarentekort verminderen staat dan ook, net als in de rest van Nederland, hoog op de agenda. Een belangrijke factor hierin is de woningmarktpositie van leerkrachten: kunnen zij passende en betaalbare woningen vinden? Aan de hand van literatuuronderzoek, datatrends en interviews brachten Stan Majoor (Hogeschool van Amsterdam) en Dorien Manting (Planbureau voor de Leefomgeving en Universiteit van Amsterdam) met hun team de woon- en werksituatie van jonge basisschoolleerkrachten in Amsterdam in kaart voor de periode 2012-2020.

Ongeveer een derde van de leraren die de Amsterdamse woningmarkt verlaat, gaat ook vaak elders werken. Daar zijn vooral de Amsterdamse kinderen de dupe van.

Stan Majoor, Lector Coördinatie Grootstedelijke Vraagstukken

Steeds meer leerkrachten verlaten stad en arbeidsmarkt De Amsterdamse woningmarkt is de afgelopen jaren minder toegankelijk geworden voor huishoudens met een lager- of middeninkomen concluderen de onderzoekers. Ook leraren in het basisonderwijs kunnen hierdoor steeds moeilijker passende woonruimte vinden. De cijfers laten dan ook zien dat het aantal leraren dat in Amsterdam woont en werkt de laatste jaren afneemt, van 57% in 2012 naar 51% in 2020, en het aandeel dat jaarlijks de stad verlaat toeneemt, van 8% in 2014 naar 13% in 2020. En ongeveer een derde van de leraren die de Amsterdamse woningmarkt verlaat, gaat ook vaak elders werken. ‘Daar zijn vooral de Amsterdamse kinderen de dupe van’, stelt Majoor.

Leraren lopen vast in opwaartse woonladder

Het (gezins)inkomen is vaak te hoog voor een sociale huurwoning, middeldure huur is schaars en vaak te klein voor gezinnen terwijl koopwoningen te duur zijn geworden. Zo vertellen veel leraren dat de opwaartse woonladder, waarbij ze eerst als student, daarna als starter en vervolgens als stel of (aankomend) gezin een woning vinden, is vastgelopen. Dit leidt tot worstelingen, stress, uitstel van levenskeuzes (samenwonen en gezinsvorming) en dus steeds vaker tot vertrek uit Amsterdam en het verlaten van de Amsterdamse arbeidsmarkt. ‘Op een subtiele en langzame manier erodeert de bestaanszekerheid van leerkrachten die wonen en werken in de stad’, stelt Manting.

Dat de woningmarkt in Amsterdam lastiger is geworden voor veel groepen, is geen verrassing. “‘Succesvolle’ steden worden vaak dure woonsteden’, stelt Majoor. ‘Maar het blijkt voor basisschoolleraren wel extra lastig te zijn omdat hun zogenaamde “middeninkomen” nauwelijks toereikend is voor het aanbod in Amsterdam.’

Voorrang en forenzende leraren beter ondersteunen

Om leerkrachten op de Amsterdamse arbeidsmarkt te houden zijn doorgroeimogelijkheden op de woningmarkt belangrijk, concluderen de onderzoekers, vooral voor jonge leerkrachten. Ze adviseren daarom in bepaalde gevallen de huidige voorrangsregels te versterken: ‘Amsterdam kent al een voorrangsregeling in de huursector, maar ons onderzoek laat zien dat we daarmee slechts een klein deel van de startende leerkrachten helpen. Wij adviseren daarom een verruiming van tijdelijke wooncontracten voor startende leraren en een verbetering van de bestaande voorrangsregeling of verruiming van sociale koop voor anderen’, licht Manting toe.

Maar er zijn niet alleen meer betaalbare (gezins)woningen nodig. ‘Ook scholen kunnen nog meer doen om leerkrachten te behouden voor een baan in de stad, zelfs als ze uit Amsterdam verhuizen. Forenzen kan financieel beter gefaciliteerd worden, of makkelijk worden gemaakt qua parkeren of reizen per openbaar vervoer. Ook kunnen scholen met flexibelere werktijden forenzende docenten beter accommoderen, zodat ze bijvoorbeeld ’s ochtends hun eigen kinderen nog naar school kunnen brengen’ verwoordt Majoor een ander beleidsadvies uit het onderzoek.

Rapport

Het rapport ‘Voorbij het Lerarentekort. Wonen en werken in een ongelijke stad.’ Is geschreven in het kader van het onderzoeksprogramma ‘Wie woont en werkt nog in de stad’ van het Kenniscentrum Ongelijkheid. Op 25 januari werden de resultaten uitgereikt aan Marije van Mens, Hoofd Onderwijs bij de Gemeente Amsterdam tijdens een event op het Calvijn College in Amsterdam.

Documentaire: ‘Zonder leraar, kan de leerkracht in Amsterdam blijven?

Naast het rapport is een documentaire gemaakt waarin jonge leerkrachten en pabo-studenten van verschillende scholen een half jaar zijn gevolgd. De film ‘Zonder leraar, kan de leerkracht in Amsterdam blijven?’ laat zien hoe jonge leraren worstelen met het vak en hun woonsituatie.

Meer weten over het onderzoek?