Klimaatadaptatie & biodiversiteit als win-win scenario

Aanleiding

In de zomer van 2023 is een prototype geplaatst van een stadspergola op het binnenterrein van de HvA. De directe aanleiding is de groeiende (tijdelijke) schaduwbehoefte die volgt uit een veranderend klimaat en de toename van extreme hittegolven. Omdat bomen lang niet overal kunnen groeien onderzoeken we de mogelijkheden van een stadspergola om deze schaduwwerking te creëren in combinatie met beplanting. Daarnaast kunnen ook andere thema’s, vraagstukken en vakgebieden verbonden worden, denk bijvoorbeeld aan het gebruik van circulaire materialen, een sociale functie in de buurt of welke beleidsobstakels er liggen voordat je een stadspergola kunt plaatsen in een openbare ruimte. Voor meer informatie kun je op deze projectpagina een overzicht vinden aan alle verzamelde informatie tot dusver.

Aanbevelingen

Om de ‘levende bekleding’ zo goed mogelijk te laten floreren hebben we het advies van een aantal experts op dit gebied verzameld. Er zijn drie grote redenen waarom beplanting een toevoeging is op schaduwwerking ten opzichte van schaduwwerking zonder, zoals bijvoorbeeld een schaduwdoek. Je kunt beplanting toevoegen voor (1) extra verkoeling vanwege de verdamping van de beplanting, (2) de extra natuurbeleving die het de mens geeft of (3) ter verbetering van de biodiversiteit. Bij je ontwerp is het van belang om je van tevoren te beseffen voor wie je waarde wilt toevoegen d.m.v. beplanting. Het uitgangspunt voor de mens, of ter vergroting van de biodiversiteit heeft namelijk andere keuzes tot gevolg.

Een aantal lessen voor de toekomst vind je hieronder.

Algemene lessen

• Zorg dat de stadspergola zo zelfvoorzienend mogelijk is. Dat wil zeggen: ontwerp het zo dat er ruimte is voor wateropslag in periodes van regenval, zodat er idealiter niet extra bewaterd hoeft te worden tijdens drogere periodes.
• Zorg voor voldoende wortelruimte voor goede groeiomstandigheden en dat deze in zijn geheel (wanneer de constructie tijdelijk van aard is) verplaatst kan worden. “Hoe groter de bak, hoe meer er gaat gebeuren”, denk hierbij ook aan bodemleven als bacteriën, schimmels en micro-organismen. Wanneer een stadspergola ergens tijdelijk staat, dan moet vooral de bak met wortels intact blijven wanneer je de constructie verhuist.
• Verplaats je in welke soort je zou willen aantrekken: wanneer je bijvoorbeeld hoopt op vlinders, zorg dan voor de juiste omstandigheden (bescherming) en met name voedsel, en beschouw hierbij het geheel en niet de losse eenheden, zodat soorten zich kunnen verplaatsen. Denk bijvoorbeeld aan vleermuiskasten die aan elkaar worden geschakeld, zodat vleermuizen deze bewegingsruimte kunnen gebruiken.
• Inheemse soorten zijn beter in het faciliteren van een (lokaal) ecosysteem, zoals hop, klimop, bosrank en kamperfoelie. Deze zorgen voor een rijkere biodiversiteit.
• Onderzoek de waterbehoefte en verdamping van verschillende soorten klimplanten, dit kan onderling verschillen. Daarnaast zal de ene plant sneller groeien dan de ander. Zoek contact met de kwekers voor de meest directe informatie. In een opwarmend klimaat wordt dit steeds relevanter.
• Kijk qua vormgeving en ontwerp naar wat past in het huidige landschap van waar je een stadspergola beoogt. Het prototype van de HvA is een rechthoek, maar het zou ook meer een boomachtig ontwerp kunnen zijn, denk aan een parasol.

Lessen specifiek voor het HvA-prototype

• Het prototype stadspergola is erg robuust gebouwd, wat op de binnenplaats van de HvA niet storend is, maar in een andere context kan afdoen aan de beleving.
• Het ontwerp blijkt te grof voor verfijnde klimplanten om tegenaan te groeien. Verschillende klimplanten hebben verschillende behoeften voor ondersteuning, zie ook de klimplantengids van de gemeente Amsterdam .
• De bakken (grootte en materiaalgebruik) van het prototype zorgen ervoor dat de aarde erg warm wordt, wat de micro-organismen in de aarde niet ten goede komt en de wateropvang minimaal is.

(Tijdelijke) Toepassingen

Concrete locaties waar een stadspergola naast schaduw ook voor meer natuurbeleving en biodiversiteit kan zorgen zijn bijvoorbeeld parkeerplaatsen. Dit kan tijdelijk van aard zijn. Daarnaast lijken terrassen ook kansrijk, alleen laat het beleid dit nog relatief weinig toe. Geschikte beplanting zou in ieder geval de inheemse klimplant hop kunnen zijn, met een knipoog naar de tap. Ook op schoolpleinen lijken er nog veel mogelijkheden, en kan de stadspergola ook een educatieve functie hebben. Hier kunnen kinderen niet alleen de leren over de natuur, maar deze ook meer beleven. Op dit moment ervaart slechts 15% van de stadsbewoners een natuurbeleving ¹.

Tevens werd de optie besproken voor een ‘plantenbibliotheek’. Een manier om (modulair) bakken met planten en/of stadspergola’s in delen te huren en verplaatsen voor kortere perioden, waarna de planten weer kunnen opladen en aansterken. Zo zou je stadspergola’s in de zomer tijdelijk kunnen inzetten op plekken wanneer de behoefte aan schaduw het grootst is. Ideaal is om de bakken met aarde te verplaatsen voordat het natter wordt in de herfst, en de regen kilo’s aan regenwater toe voegt aan het totaalgewicht.

Beweging

Een aantal jaren geleden ontstond het eerste geveltuintje. Een klein stukje grond, een paar tegels eruit en planten erin. Maar vandaag de dag zijn al die kleine stukjes bij elkaar toch een toevoeging en een vast onderdeel geworden van het stadsgezicht. Wordt de stadspergola een nieuw middel voor extra biodiversiteit en natuurbeleving voor de voordeur in versteend stedelijk gebied?

Bronnen

^[1] https://www.rli.nl/sites/default/files/io_research_rapport_natuuropvattingen_in_nederland_-_juli_2021_0.pdf

WOt-rapport 138 (wur.nl)