Eenzaamheidsinterventies: ‘Baat het niet, dan schaadt het wel’

Fundamentele inzichten over eenzaamheid

Chronische eenzaamheid vraagt om een andere benadering

Rick Kwekkeboom wijst op het verschil tussen situationele eenzaamheid en chronische eenzaamheid. Bij mensen die situationeel eenzaam zijn kunnen de omstandigheden wijzigen en kan hun eenzaamheid overgaan of in ieder geval minder schrijnend worden. Bij chronische eenzaamheid is dat anders. Er zijn nu eenmaal mensen die om wat voor reden dan ook afwijken. Dat kan zijn vanwege een psychiatrische aandoening of een lichamelijke beperking, maar ook vanwege andere keuzes dan wat de standaard of zelfs de norm is. Deze mensen ervaren een leven lang dat zij anders zijn. Daardoor kunnen ze het gevoel hebben dat ze zich achter een glazen wand bevinden, waardoor ze niet mee mogen of kunnen doen met de rest. Dat kan een immens gevoel van eenzaamheid veroorzaken. Kwekkeboom kent hier geen oplossing voor. Dergelijke chronische eenzaamheid kan misschien verminderd of ‘verzacht’ worden door deze mensen nadrukkelijk te laten merken dat zij, hoe ze ook zijn, erbij horen en op hun eigen manier van waarde zijn.

Baat het niet, dan schaadt het wel

Er kan schade ontstaan bij mensen die afhaken bij een eenzaamheidsinterventie. Deelnemers kunnen in de volle verwachting zijn dat een interventie zal helpen om hun eenzaamheid te verminderen. Maar als de interventie niet blijkt te passen, dan kan de reactie zijn ‘Zelfs dít lukt me niet’. En dat kan daadwerkelijk schade opleveren. Het gezegde hier is dan ook: Baat het niet, dan schaadt het wel. Daarom is het belangrijk oog te hebben voor passende interventies (maatwerk) en in de gaten te houden waarom mensen afhaken.

Het vroegere leven kan tot eenzaamheid op hoge leeftijd leiden

Eenzaamheid bij 75-plussers ontstaat niet alleen door verandering in de omstandigheden, zoals het wegvallen van een partner of verminderde gezondheid. Ook het voorafgaande leven kan dit veroorzaken, zoals: wel of geen kinderen, wat heeft iemand meegemaakt, welke vaardigheden en persoonlijkheid heeft iemand ontwikkeld? Volgens Kwekkeboom kunnen deze kenmerken, die eerder in het leven bij iemand op de achtergrond aanwezig waren, op hoge leeftijd prominent zichtbaar worden en (mede) tot eenzaamheid leiden.

Talentontwikkeling kan eenzaamheid compenseren

Kwekkeboom doet veel onderzoek naar mensen met een langdurige beperking. Zij weet dat ook in die groep zich talentvolle kunstenaars bevinden. Door hen te stimuleren hun kunstzinnige aanleg te ontplooien en te ontwikkelen kunnen ze iets moois maken en hierdoor van betekenis zijn. Daardoor is het mogelijk hun gevoel ‘er niet bij te horen’ te compenseren. Ze dragen immers iets moois bij aan de samenleving als geheel.

Opleidingen scheiden lichaam en geest nog te veel

We weten inmiddels dat lichaam en geest met elkaar verbonden zijn. En dat er een wisselwerking is. Als je je erg eenzaam voelt, dan ga je minder goed voor jezelf zorgen, minder goed eten, minder vaak de deur uit... Dat heeft weer lichamelijke consequenties: je voelt je minder gezond en vitaal. Dat heeft weer effect op je geestelijke gesteldheid en eenzaamheid. Maar, zo weet Kwekkeboom, in de ‘somatische’ opleidingen zoals fysiotherapie, verpleegkunde en medische specialismen is nog weinig aandacht voor de wisselwerking tussen de psyche en het lichaam als het gaat om eenzaamheidsvraagstukken. Daardoor weten professionals vaak niet goed hoe zij signalen van eenzaamheid kunnen herkennen en (dus) ook niet hoe ze erop kunnen reageren.